Abstract:
مجموعه میراث گرانبهای ادبیات عرفانی را، با وجود تنوع مضامین و موضوعات، میتوان در دستهبندی کلیِ متون تفسیری و آثار تعلیمی و شرححالنویسی طبقهبندی کرد. این آثار ازنظر موضوعی همپای نمونههای غیرعرفانی خود حرکت کرده است؛ اما شیوه و سبک صوفیه در ورود به این موضوعات همواره ویژة خود بوده است. این پژوهش برای شناسایی شاخهای از مجموعه تذکرهنویسی عرفانی با عنوان متون «طبقاتالصوفیه» و تبیین جایگاه ژانریک این آثار انجام شده است. بررسی سیر تاریخی طبقاتنویسی و بهویژه طبقاتالصوفیهنگاری و ارزیابی نمونههای موجود نشان میدهد که میتوان دو اثر طبقاتالصوفیة ابوعبدالرحمن سلمی نیشابوری و طبقاتالصوفیة خواجه عبدالله انصاری را بهترتیب کاملترین و بهترین نمونهها در این گونة ادبی ـ عرفانی دانست. همچنین با مقایسة اجمالی طبقاتالصوفیه با گونههای مختلف ژانر تاریخنگاری و تذکرههای عرفانی و مطالعة ویژگیهای نمونههای برتر میتوان فهمید جنبة ثبت و ضبط وقایع، طبقاتالصوفیه را به تاریخنگاری منسوب میکند و ویژگی شرح حال افراد، آن را به تذکرهنویسی پیوند میدهد؛ اما ساختار ویژة طبقاتالصوفیه و رسالت طبقهبندی دورههای عرفانی به همراه کارکردهای متعددِ این گونة خاص ـ مانند ارشاد و تعلیم صوفیه، انتقال ارزشها و باورهای اجتماعی و فرهنگی دورههای مختلف، بیان آداب و رسوم اجتماعی و فرقهای و غیره ـ اهمیتی بالاتر از ثبت وقایع و شرححالنویسی داشته است. این ویژگیها به اندازهای بااهمیت و خاص است که طبقاتالصوفیه را ژانری مستقل در حوزة ادبیات عرفانی معرفی میکند.
The collection of the precious heritage of mystical literature, despite the variety of themes and subjects, falls into the general category of interpretive texts, educational works, and biographies. Although these works have thematically followed their non-mystical examples, the style of Sufism in entering these categories has always been special. The present study seeks to identify a part of the collection of mystical memoirs entitled Tabaqat Alsufia and to explain the genre position of these works. Investigating the historical course of ‘class writing’ and especially Tabaqat Alsufia and case evaluation of existing samples shows that the two works of Tabaqat Alsufia by Abu Abdul Rahman Solami Neyshabouri and Tabaqat Alsufia by Khajeh Abdullah Ansari can be considered as the most complete and best examples in the literary-mystical genre. Also, a brief comparison of Tabaqat Alsufia with different genres of historiography and mystical memoirs and the study of the characteristics of superior examples show that although the aspect of recording events of Tabaqat Alsufia is attributed to historiography, it is also attributed to the biography. Also, the biography feature links people to the autobiography, but the special structure of Tabaqat Alsufia and the mission of classifying the mystical periods along with the various functions of this particular species, such as Sufi guidance and education, transmission of social and cultural values and beliefs of different periods, the expression of social and sectarian customs and traditions have been more important than the recording of events and biographies. Such features are so obvious and special that they introduce Tabaqat Alsufia as an independent genre in the field of mystical literature.
Machine summary:
در اين ميان ، گاه در ذکر سلسله اسناد يک روايت ، نظم و پيوستگي زماني و مکاني ميان افراد سلسله سند مورد ترديد واقع ميشد؛ به اين معني که گاه با نقادي سلسله سند و روايات ، اين نتيجه به دست ميآمد که ازنظر زماني و مکاني، امکان نقل بيواسطۀ يک راوي از راوي بعدي وجود ندارد؛ به اين دليل ، رشته اي ديگر به نام «طبقات » ايجاد شد که ضمن بيان تاريخ تولد و مرگ راويان و تعيين سرزميني که در آن به تعليم و تعلم اشتغال داشته اند، آنها را دسته بندي ميکرد؛ همچنين تشخيص امکان برقراري رابطۀ شاگردي و استادي در سلسله سند فراهم ميشد؛ بنابراين ميتوان گفت بستر پيدايش اين رشته سيره و سنت نبوي بود که دانشمندان را در قرون اوليه واداشت تا با هدف حفظ احاديث و جلوگيري از تحريف و جعل ، به ايجاد و تکميل آن بپردازند؛ البته بعدها صاحبان علوم ديگر مانند کلام ، فقه ، تفسير، تصوف ، طب و ساير علوم ـ البته نه همواره با نظم و انضباط طبقات نگاري محدثين ـ به روش هاي گوناگون از اين گونه بهره گرفتند و مطالبي را به رشتۀ تحرير درآوردند (صفري فروشاني، ١٣٧٩: ٢-٤).