Abstract:
بانک و عملیات بانکی از دیرباز موردتوجه دانشمندان مسلمان بوده است. ایشان ضمن بررسی ماهیت بانک و عملیات بانکی، سعی در تطبیق آنها با موازین اسلامی داشته اند. از سوی دیگر مدرنشدن بانکها در عصر حاضر، بشر را با پدیدهای به نام خلق پول روبرو کرده است. می توان گفت این پدیده که اثرات مهمی در اقتصاد دارد، از جهت فقهی بهدقت کنکاش نشده است. بهعنوان مثال در قانون بانکداری بدون ربا که پس از انقلاب اسلامی به تصویب رسیده، خلق پول و اثرات فقهی آن بهکلی نادیده گرفته شده است. با تدقیق در منابع فقه امامیه و همچنین قانون مدنی و بانکداری بدون ربا، به نظر میرسد دو اشکال اساسی به نظام بانکداری خالق پول وارد است: اول؛ در عقود اسلامی بانکها مثل قرضالحسنه، مشارکت و... خلق پول موجب معامله با دین می شود؛ درحالیکه به گفته فقها باید مورد معامله در این عقود، عین باشد. دوم؛ صرفنظر از اشکالات قبلی به نظر میرسد مکانیزم خلق پول توسط بانکهای تجاری یکی از مصادیق اکل مال به باطل است.
Banks and banking operations have long been the focus of Muslim scholars' attention. In addition to examining the nature of banks and banking operations, these scholars have tried to bring them in line with Islamic criteria. The modernization of banks have, on the other hand, confronted humanity with a phenomenon called 'money creation'. It can be claimed that this phenomenon has not been well examined in spite of being importantly effective in economy. For example, money creation and its Islamic jurisprudential effects have been overlooked in the law of banking without riba (interest) enacted after the Islamic Revolution. With a careful examination into the sources of Ja'fari jurisprudence as well as the civil code and the law of banking without riba, the banking system creating money seems to suffer from two major drawbacks: first, in Islamic banking contracts like in qardh al-hasan (interest-free loan) and civil partnership, money creation leads to transactions with debt while Islamic jurists say transactions in such contracts must be 'object'; second, regardless of previous flaws, the mechanism of money creation used by commercial banks seems to be a manifestation of unlawful ownership.
Machine summary:
مقالهای با عنوان «بررسی فقهی خلق پول بهوسیله بانکهای تجاری» گرچه خلق پول را تحت عناوین اکل مال به باطل و غصب طبقهبندیکرده است؛ اما در آنمقاله، قوانین موضوعه کنکاش نشده و بحث فقهی آن نیز حجم کمیرا به خود اختصاص داده و بیشتر معطوف به بررسی باطل فقهی و عرفیو تفاوت میان آنهاست که در این مورد نیز تنها به ذکر اقوال فقها اکتفا شده است.
پرواضح است که بانک، سود سپرده مذکور را نیز با افزایش اعتبار این حساب پرداخت میکند و تا برداشتی از حساب صورت نگیرد، از ذخیره او کم نشده و با کسر ذخیره قانونی میتواند بهاندازه همین مبلغ (90 تومان) وام دهد و خلق پول کند (شکل ذیل).
با توجه به مطالب بالا میتوان گفت آنچه بانک متعهد به پرداخت آن استهمان مال کلی در ذمه است که بهصورت حال است، یعنی بانک تعهد کرده است هر زمان وامگیرنده درخواست دریافت وام را بهصورت نقد داشته باشد، بانک آنرا پرداخت کند اگرچه در عمل وامگیرنده هیچگاه پول نقد دریافت نمیکند و با انتقال این اعتبار (ذمه بانک) به حساب دیگر در همان بانک یا بانک دیگر اقدام به معامله مینماید.
باید توجه نمود که حساب جاریایجادشده توسط بانک برای وامگیرنده اگرچه در اقتصاد پول محسوب میشود،بهگونهای که صاحب حساب میتواند با چک یا کارت بانکی آنرا جابجا نماید؛ اما درحقیقت در این فرایند هیچ مالی جابجا نمیشود بلکه تنها تعهد یا همان «ذمه» بانک است که به شخص دیگر منتقل میشود.