Abstract:
طرح مراکز ساماندهی کودکان خیابانی بهعنوان بخشی از تلاش سازمان بهزیستی در کاهش آسیب، بیش از یک دهه در حال اجراست. هدف این مطالعه، فهم اثرات طرح با در نظر گرفتن چالشهای آن بر اساس تجربه خدمت دهندگان و خدمت گیرندگان است. این پژوهش از نوع کیفی در سال 1396 و با جامعه پژوهش شامل مدیران، کارشناسان، مربیان، کودکان و سرپرستان در 4 استان تهران، سمنان، کردستان و سیستان و بلوچستان انجام شد. با روش نمونهگیری هدفمند، نمونهای شامل مجموعا 124 نفر مورد مصاحبه نیمه ساختاریافته قرار گرفتند و دادهها با روش تحلیل تماتیک بررسی شد. 11 مضمون اصلی، 28 مضمون فرعی و 79 مفهوم به دست آمد. دو مضمون اصلی شامل کاستیهای طرح و پیچیدگی مختصات مساله کودکان خیابانی فراتر از قابلیتهای طرح اشاره به چالشهای ماهیتی طرح و مضمونهای اصلی شامل دیدگاه سازمانی و فرا سازمانی غیرمسئولانه، کمبودهای مادی، فنی و مهارتی، مشکلات نیروی انسانی و هم افزایی آسیبهای مرکز و خدمت دهی ناقص از چالشهای اجرایی طرح بودند. در سایه این چالشها، اثرات طرح شامل مضمونهای اصلی کار پاسخی به تداوم ضعفهای خانوادگی، تحصیلی و محیطی، تقویت سرپرستی، ترس از مرکز مولد نقشهای بهتر والد-فرزندی، تداوم دشواریهای والدگری و درهم تنیدگی احساس گرفتاری و دلخوشی از اثرات بود. به طور کلی طرح درگیر چالشهای ذاتی و اجرایی متعددی بوده که موجب اجرای ناقص وحداقلی آن شده است. طرح در کاهش اشتغال به کار و افزایش اشتغال به تحصیل، هنوز راه زیادی برای موفقیت دارد اما در تغییر سرپرستی برخی کودکان خیابانی موفق بوده است.
The plan for organizing street children as a part of Welfare organization efforts has been in progress for more than a decade. Understanding the effects of this plan with a comprehensive look at its challenges is the goal of this study.This qualitative research was conducted in 2016. The study population was managers, experts, educators, children and caregivers in 4 provinces of Tehran, Semnan, Kurdistan and Sistan and Baluchestan. Through purposive sampling, a sample of 124 people was interviewed and data were analyzed by thematic analysis method. A total of 11 main themes, 28 sub themes and 79 concepts were extracted. Two main themes including deficiencies of the plan and complicated charactersitics of the street children problem exceeding the possibilities of the plan were the intrinsic challenges of the plan and main concepts of irresponsible organizational and infrastructural views, shortage of budget, techniques and skills, problems of workforce and synergy of problems and insufficient services were plan’s operational challenges. Under the effects of these challenges, the plan had different outcomes. The main themes about effects were continuity of working as a response to problems of family ,education and environment, better parents-child relations because of fear of center, difficulties of parenting and intertwinded feeling of imprisonment and happiness.overall the plan faced many intrinsic and operational challenges that lead to inadequate implementation of it. It has been successful in chaging the custody of some children, but it is not good enough at reducing working rate and increasing school attandence of street children.
Machine summary:
برخـی از آمارها به کودکان کار، یعنی افراد زیـر ١٨ سـال کـه در اقتصـاد بـه عنـوان نیـروی کـار، مشغول اند؛ اشاره دارد؛ مانند تخمین های سازمان بین المللی کار که آمـار ایـن کودکـان را ٢١٨ میلیون نفر در سراسر جهان برآورد میکند که ١١٥ میلیـون نفـر آنهـا را درگیـر در مشاغل پرخطر تخمین میزند (٥٣٧ :٢٠١٨ ,Pinzon-Rondon et al) و در ایران نیـز بـر اساس مرکز آمار و اطلاعات راهبـردی وزارت تعـاون ، کـار و رفـاه اجتمـاعی در سـال ١٣٩٦، به دلیل فراهم نبودن اطلاعات آماری در برخی گروه های سـنی زیـر ١٥ سـال از نظر وضعیت اشتغال ، تخمین زده شد که در جمعیت ١٠ تا ١٧ سـاله کشـور کـه شـامل حدود ٩ میلیون نفر است ، حدود ٤٩٩ هزار کودک فعال (٤١٠ هزار کودک شـاغل و ٨٩ هزار کودک در جستجوی کار) وجود داشته باشد.
بـه عنـوان مثـال بـر اسـاس آمـار سـازمان بهزیستی تعداد کودکان خیابانی پذیرش شده در مراکز سـاماندهی در سـال ١٣٩٦، ٥١٥٢ نفر بوده است که نسبت به سال قبل ، کاهش حدود ٤٤ درصدی در تعداد پذیرش شدگان داشته است (ملک پور و همکاران ، ١٣٩٨: ١٩- ٢٠ و ٢٢) کودکان خیابانی که در برخی منابع کودکان کار خیابانی نیـز نامیـده مـیشـوند، بـه دلایلی مانند زندگی در فقر و مشکلات متعدد اقتصادی، فقدان دسترسی به حمایت هـای اجتماعی و خانوادگی، عدم دسترسی به امکانات بهداشتی، عـدم دسترسـی بـه امکانـات آموزشـی و رهـا کـردن مدرسـه ، مجـاورت بـا گـروه هـای پرآسـیب ماننـد معتـادین و توزیع کنندگان مواد مخدر در معرض آسیب های متعدد قرار دارند (زاهدی اصـل ، ١٣٩٥: ٦٢؛ ٢٣ :٢٠٢٠ ,.