Abstract:
نزهتنامۀ علایی نوشتۀ شهمردان بن ابیالخیر رازی، بهعنوان یکی ازنخستین دانشنامههای پارسی، در دستۀ مهمترین نثرهای فارسی جای میگیرد. این اثر را یک بار در سال 1362 فرهنگ جهانپور تصحیح و چاپ کرده است؛ اما با توجه به اهمیت متن و اشکالها و نواقص چاپ مذکور، تصحیح دوبارهای میطلبد. در مقالة حاضر ضمن معرفی نزهتنامه بهعنوان منبعی از اطلاعات بکر و تبیین وجوه اهمیت آن، برخی از اشکالات تصحیح یادشده مانند استفاده نکردن از همة نسخههای موجود، انتخاب ضبطهای نامناسب، نادرستی ضبط برخی نسخهها، بیتوجهی به ویژگیهای سبکی متن و درنتیجه دور کردن متن از کهنگی و اصالت نخستین، پایبند نبودن به حفظ امانت در ضبط نسخه-ها، اشتباهخوانی نسخهها، حذف واژه یا اصطلاحی مهم از متن و ... را نشان دادهایم و نیز با معرفی ده نسخة جدیدِ شناساییشده از کتاب، و بازنمودنِ اهمیت این نسخهها برای برطرف کردنِ موارد ابهامِ متن، بر ضرورت ارائة تصحیح منقحتری از کتاب تأکید کردهایم.
Nozhatnameh ‘Ala’i by Shahmardan ibn Abi al-Khair Razi, az one of the first Persian encyclopedia, belongs to the most important class of prose writings. Farhang Jahanpur edited and published this work in 1362/1983, but due to the importance of the text and due to the problems and the deficiencies in it, it needs to be reedited. The present paper in addition to introducing the Nozhatnameh as the first encyclopedia containing original source of information and explaining important aspects of it; we have shown some deficiencies such as not referring to all existing editions, relying on inappropriate editions, lack of accuracy of some editions, ignoring stylistic characteristics of the text resulting in distancing from originality, lack of loyalty in recording, misreading the text and remove an important word or term from the text, etc. Additionally, by introducing ten new manuscripts from the book and representing the importance of these editions in clarifying the ambiguities in the text, then the necessity of presenting a more proper correction of the book is emphasized.
Machine summary:
اين اثر را يک بار در سال ١٣٦٢ فرهنگ جهانپور تصـحيح و چاپ کرده است ؛ اما با توجه به اهميت متن و نابسامانيهاي چاپ مذکور، از جمله استفاده نکردن مصـحح از همۀ نسخه هاي موجود، انتخاب ضبط هاي نامناسب ، نادرستي ضبط نسخه ها، بيتوجهي به ويژگـيهـاي سبکي متن ، پايبند نبودن به حفظ امانت در ضبط نسـخه هـا، اشـتباه خوانـدن نسـخه هـا و حـذف واژه يـا اصطلاحي مهم از متن ، رعايت نکردن علائم سجاوندي، غلط هـاي املايـي، نداشـتن هـيچ گونـه شـرح و فهرستي و...
با اينکه شهمردان به کتاب هاي ابن سـينا دسترسـي داشـته و حتـي تلويحاً دانشنامۀ وي را به دليل زبان و مطالب دشوارش نقد کرده است (شهمردان ، ١٣٨٢: ٢-٣؛ نيز شهمردان، ١٣٦٢: ٢٢)، اما مقايسۀ نزهت نامه با شفاي ابن سينا که خود نوعي دانشنامه است ، مشخص ميکند که شهمردان نه تنها در تقسيم بندي علوم تحت تأثير ابن سينا نبوده، بلکـه بـه نظر ميرسد از مطالب وي بهره نبرده و اثر مستقلي فراهم کرده است .
بر اين اساس عـلاوه بـر نسـخه هـاي آکسفورد (قديمي ترين و کامل ترين نسخۀ موجود از نزهت نامه کـه تنهـا قسـمت هـايي از مقالـۀ دوازدهم در آن افتاده است ، موجود در دانشگاه تهران به شمارة ١٢٢٥-ف ، به خط نسخ ، بيکـا و به تاريخ ٧٠٤ ق در ١٧٦ برگ ٢٢ سطري .
بـا وجود اين ، از آنجا که بيشتر نسخه هاي موجود از نزهت نامه خلاصه شده و کاتبان چنـدان بـه متن اصلي وفادار نبودهاند و نيز با توجه به اندک بودن نسخه هاي نزديـک بـه روزگـار تـأليف کتاب ، نسخۀ مذکور ميتواند از جمله نسخه هاي اصلي تصحيح در نظر گرفته شود.