Abstract:
طی چند دهه اخیر شاهد رشد فزاینده و چشمگیر پژوهش در کشور و بهتبع آن ارتقاء بینظیر رتبه جهانی ایران از لحاظ تعداد مستندات علمیِ منتشرشده بودهایم. رشد چشمگیر کمیت پژوهشهای کشور، تمرکز فزاینده صاحبنظران عرصه پژوهشِ جهان بر مقوله «اثربخشی پژوهشها» و تأکید مکرّری که در اسناد بالادستی نظام جمهوری اسلامی ایران بر اهمیّت «کاربرد پژوهشها در جامعه» صورت گرفته، موجب شده برخی پژوهشگران به «بررسی میزان اثرگذاری این پژوهشها» پرداخته و نشان دهند که پژوهشهای مورد نظر اثربخشی بسیار ضعیفی داشتهاند. بنابراین، لازم است «قابلیّت اثرگذاری» این پژوهشها مورد بررسی قرار گیرد. در این راستا، در پژوهش حاضر با استفاده از آمار و دادههای ثانویه و در قالب روش تحلیلی-توصیفی، تحلیل استنادیِ بروندادهای پژوهشی ایران در مقایسه با سایر جوامع مدّ نظر قرار گرفته و طی آن به جستوجوی پاسخ مناسب برای چهار پرسش محوری پرداخته شد که بهترتیب، «کیفیّت مجموعه تمامیِ پژوهشهای کشور (2014-1996)»، «کیفیّت پژوهشهای برتر کشور (2014-2005)»، «مقایسه کیفیّت پژوهشهای برتر با کیفیّت مجموعه تمامیِ پژوهشها» و «کیفیّت مجلات علمی فارسی (1391-1390) و انگلیسی (2014) کشور» را مورد کنکاش قرار میدهند. بدین منظور، بر اساس دادههای موجود در پایگاههای استنادی معتبر (تامسونرویترز، اسکاپوس و علوم جهان اسلام)، عدد و رتبه کشور بر اساس شاخصهای متنوّع استنادی استخراج یا محاسبه گردید. یافتههای پژوهش از جمله «تعداد اندک استناد به هر مقاله ایران (7/5) که در حدود نصف میانگین جهانی است (3/10) و سیر نزولیِ رتبه کشور در این شاخص»، «رتبه ضعیف کشور بر اساس سهم مقالات برتر از کل مدارک علمی (128)»، «سهم اندک ایران در جذب استنادهای جهان (47/0 درصد) علیرغم سهم قابل توجهی که در تعداد مستندات علمی جهان داراست (1/1 درصد)»، «شاخص اچ اندک با وجود تعداد زیاد مقالات»، «جایگاه بسیار نامطلوب ایران از لحاظ سهم خوداستنادی (بیش از 50 درصد در سال 2015) و سیر نزولی رتبه کشور بر اساس این شاخص»، «تعداد استناد به هر مقاله برتر ایران (7/76) که در حدود نصف میانگین جهانی است (9/144)»، «سهم اندک کشور در جذب استنادهای صورتگرفته به مقالات برتر جهان (18/0 درصد) در مقایسه با سهم کشور از این مقالات (41/0 درصد)» و این واقعیّت که «میانگین ضریب تأثیر 91 درصد از مجلات علمی مصوّب فارسی 037/0 بوده و تنها 1 درصد آنها ضریب تأثیری بیش از 5/0 دارند» همگی نشان دهنده کیفیّت ضعیف و نزولیِ مجموعه پژوهشهای کشورند. بنابراین، طی دهههای اخیر، علیرغم رشد چشمگیر کمیت پژوهشهای کشور، این پژوهشها از «قابلیّت اثرگذاری» اندک و کاهندهای برخوردار بودهاند.
In recent decades, research has growth Increasingly in Iran and, consequently, the country has risen dramatically in world rankings, based on the number of scientific documents. The impressive growth of the number of Iran researches, research experts increasingly focus on "research impact", and repeated emphasize on the issue of "use of research to improve society" in Iran superior governmental documents, leaded some researchers to investigate "how much Iran researches are effective?" They showed that these researches have in general been ineffective. Therefore, their efficacy should be evaluated which is the main purpose of this study. In this regard, using the Descriptive-Analytical method and valid secondary data and statistics, the results of Citation Analysis of Iran research outcomes were compared with other countries. Central questions of this study were respectively about «the quality of Iran whole researches (1996-2014)», «the quality of top researches (2005-2014)», «comparing the quality of whole researches with quality of top researches», and «the quality of Iran's Persian (2011-2012) and English (2014) scientific journals». For this purpose, based on the reliable data from valid databases (Thomson Reuters, Scopus and ISC), the value and rank of Iran at different citation related indices were extracted or calculated. The results, including «few citations per paper (5/7) which is about half of the global average (10/3) and declining trend of Iran rank based on this index», «poor country rank based on the share of top papers in all documents (128)», «small share of global citations (47.0%), despite a significant share in the world Scientific document (1/1%)», «low h-index despite the large number of articles», «inappropriate position in the basis of self-citation (more than 50% in 2014) in addition to a declining trend», «few citations per paper (76/7) which is about half of the global average (144/9)», «small share of global citations to top papers (0/18%) compared with the share of Iran in top papers(0/41%)», and the fact that «the average of 0/91% of Persian scientific journals' IF was 0/037 and just 1% of them had more than 0/5 IFs» imply that the quality of Iran researches has been both poor and decreasing. Therefore, during recent decades, despite an impressive growth in the number of Iran researches, these researches have had a poor and regressive «efficacy».
Machine summary:
يافته هــاي پژوهــش از جملــه چکيــده : «تعـداد انـدک اسـتناد بـه هـر مقالـۀ ايـران (٥/٧) کـه در حـدود نصـف ميانگيـن جهانـي اسـت (١٠/٣) و سـير نزولـي رتبـۀ کشـور در ايـن شـاخص »، «رتبـۀ ضعيـف کشـور بـر اسـاس سـهم مقـالات برتـر از کل مــدارک علمــي (١٢٨)»، «ســهم انــدک ايــران در جــذب اســتنادهاي جهــان (٠/٤٧ درصــد) علي رغــم ســهم قابــل توجهــي کــه در تعــداد مســتندات علمــي جهــان داراســت (١/١ درصــد)»، «شــاخص اچ انـدک بـا وجـود تعـداد زيـاد مقـالات »، «جايـگاه بسـيار نامطلـوب ايـران از لحـاظ سـهم خوداسـتنادي (بيــش از ٥٠ درصــد در ســال ٢٠١٥) و ســير نزولــي رتبــۀ کشــور بــر اســاس ايــن شــاخص »، «تعــداد اسـتناد بـه هـر مقالـۀ برتـر ايـران (٧٦/٧) کـه در حـدود نصـف ميانگيـن جهانـي اسـت (١٤٤/٩)»، «سـهم انـدک کشـور در جـذب اسـتنادهاي صورت گرفتـه بـه مقـالات برتـر جهـان (٠/١٨ درصـد) در مقايسـه بـا سـهم کشـور از ايـن مقـالات (٠/٤١ درصـد)» و ايـن واقعيّـت کـه «ميانگيـن ضريـب تأثيـر ٩١ درصـد از مجــلات علمــي مصــوّب فارســي ٠/٠٣٧ بــوده و تنهــا ١ درصــد آن هــا ضريــب تأثيــري بيــش از ٠/٥ دارنـد» همگـي نشـان دهنـدة کيفيّـت ضعيـف و نزولـي مجموعـۀ پژوهش هـاي کشـورند.
بر اساس ميانگين تعداد استناد به هر مدرک علمي بررســي تحليلــي داده هــاي مربــوط بــه ١٠ ســال اخيــر موجــود در پايــگاه اســتنادي «تامسـون رويترز» نشـان داد کـه علي رغـم آنکـه طـي ايـن مـدّت ايـران بـا توليـد ١٧٥٤٦٢ مـدرک علمـي از لحـاظ کميـت پژوهـش در جايـگاه ٢٢ جهـان قـرار گرفتـه اسـت ، رتبـۀ کشـور در ميـان ١٥٢ کشــوري کــه حداقــل يــک مقالــۀ برتــر داشــته اند، از لحــاظ ميانگيــن تعــداد اســتناد بــه هــر مــدرک علمــي ١٣٤ بــوده اســت (نمــودار ٤) (a٢٠١٥ Thomson Reuters).