Abstract:
مفسران و دانشمندان علوم قرآنی درباره ماهیت تأویل قرآن دیدگاههای متفاوتی ارایه نمودهاند. علت این اختلاف نظرها آن است که ماهیت تأویل قرآن به صراحت در آیات و روایات تعریف نشده است؛ لذا بهترین راه برای معناشناسی تأویل قرآن رجوع به آیات و روایات است تا بر اساس کاربردهای قرآنی و روایی این اصطلاح، ماهیت تأویل قرآن کشف شده و تعریفی جامع برای آن ارایه گردد. از این رو در این پژوهش برآنیم تا با روش توصیفی – تحلیلی، ضمن بررسی آیات و روایاتی که در مورد «تأویل قرآن» وارد شده است، ماهیت تأویل قرآن را کشف نموده و سپس بر اساس آن به بررسی و نقد دیدگاههای مشهور درباره چیستی تأویل قرآن بپردازیم. مهمترین نتیجه این تحقیق آن است که طبق آیات و روایات، تأویل قرآن در معنای خاص به شش معنا میباشد که عبارتند از: معنای باطنی آیه، مصداق باطنی آیه، مصداق آیه در گذر زمان (جری و تطبیق)، مصداق عموم یا اطلاق آیه، تحقق مفاد آیه (مصداق خبرهای غیبی و پیشگوییهای قرآن) و معنای آیه متشابه. همچنین تأویل قرآن در معنای عام علاوه بر شش معنای یادشده دو معنای دیگر را نیز در بر میگیرد که عبارتند از: معنای ظاهری و مصداق ظاهری آیه. بر این اساس، دیدگاههای ابنتیمیه، علامه طباطبایی و آیتالله معرفت در مورد ماهیت تأویل قرآن قابل نقد خواهد بود.
Qur'anic commentators and scholars have presented different perspectives on the nature of Qur'anic interpretation. The reason for this disagreement is that the nature of the Quran's interpretation is not explicitly defined in verses and narrations. Therefore, in this research, we are going to study the verses and narrations related to the interpretation of the Qur'an, discover the nature of the Qur'anic interpretation, and then examine and critique the famous views on the Quranic interpretation. The most important result of this research is that according to the verses and narratives, the interpretation of the Quran in the general sense is the meaning and the existential meaning of the verses and meanings of the verses, and the interpretation of the Quran in the special sense is the inward meaning of the verses and meanings of the verses. Accordingly, the views of Abbateimahi, Allameh Tabatabai and Ayatollah Murafat will be readable on the nature of the Quran's interpretation. The research method in this research is descriptive-analytic.
Machine summary:
اهميت و ضرورت بحث درباره ماهيت تأويل قرآن از اين جهت است که با روشن شدن معناي اصطلاحي تأويل قرآن ، اولا يکي از مسائل مورد اختلاف دانشمندان علوم قرآني که معرکه آراء و ديدگاه هاي گوناگون است ، حل شده ، و ثانيا مرز بين تفسير و تأويل قرآن و نيز نسبت منطقي بين آن دو مشخص خواهد شد.
» (ملک : ٣٠) سؤال نمودم ؛ آن حضرت فرمود: «آن گاه که امامتان را از دست دهيد و او را مشاهده نکنيد، چه ميکنيد؟» (صدوق ، ١٣٩٥: ج ٢، ص ٣٦٠) چنان که ميبينيد، امام (ع ) تفسير بطن آيه را به عنوان تأويل آن بيان نموده است ؛ زيرا مفاد ظاهري آيه مزبور به اهميت دوره دوم شماره ٣ پاييز و زمستان ٩٨ ٧٣ نعمت آب در حيات مادي اشاره دارد، ولي در معناي باطني، به نعمت حضور امام و حجت خدا که مايه حيات و طهارت معنوي بشر است ، اشاره شده است .
اما اين که آيت الله معرفت ، تأويل را فقط بر مفاهيم اطلاق ميکند و اطلاق تأويل بر مصداق را قبول ندارد، قابل ملاحظه است ؛ زيرا تأويل به معناي وجود عيني و مصداق خارجي در روايات اهل بيت (ع ) کاربرد فراواني دارد که نمونه هاي آن در ذيل عناوين مصداق ظاهري آيات ، مصداق باطني آيات ، مصداق آيات در گذر زمان (جري و تطبيق )، مصداق عموم يا اطلاق آيه ، مصداق خبرهاي غيبي و پيش گوييهاي قرآن گذشت .