Abstract:
فرایند توسعه در ایران و ضرورت پیشرفت با پرسش عباسمیرزا پس از شکست از ارتش نظامی روسیۀ تزاری در دوران قاجار آغاز میشود. پس از مطرح شدن این پرسش، ایدهای شروع به زایش و شکلگیری میکند که به واسطۀ غلبه آن، تاریخ گذشتۀ ایران چیزی جز زوال و شکست نبوده است، ایران در مقایسه با غرب در عقبماندگی به سر میبرد و تنها از طریق گام برداشتن در فرایند توسعه و رسیدن به پیشرفت، گذشتۀ ناکام ایران فراموش خواهد شد و آیندۀ درخشانی شکل خواهد گرفت. پرسشی در اینجا مطرح میشود که آیا توسعه لزوماً به پیشرفت ختم میشود و یا از طریق توسعه بهویژه توسعۀ حداکثری و با تمام توان میتوان عقبماندگی تاریخی را که محصول یک دورۀ بلندمدت است، با سرعت پشت سر گذاشت؟ هژمونیک شدن ایدۀ زوال پس از پرسش عباسمیرزا، باعث نادیده گرفتن آن سوی دیگر چهرۀ ژانوسی توسعه شده است. نویسندۀ این مقاله کوشیده است بهواسطۀ کاربست تفکر والتر بنیامین (1892-1940 م) به نقد مفهوم توسعه در ایران بپردازد و در فرجام به این موضوع اشاره کرده است که توسعه لزوماً با توجه به تاریخ زیستۀ معاصر ایران، به پیشرفت ختم نشده است، بلکه ویرانی نیز جزء لاینفک امر توسعه و فرایند آن در تجربه ایرانی بوده است که اغلب در گفتمان رسمی ــ بهویژه گفتمان حاکم در نظام دانش ــ به آن اشاره نمیشود.
Machine summary:
پس از مطرح شدن اين پرسش ، ايده اي شروع به زايش و شکل گيري مي کند که به واسطۀ غلبه آن ، تاريخ گذشتۀ ايران چيزي جز زوال و شکست نبوده است ، ايران در مقايسه با غرب در عقب ماندگي به سر مي برد و تنها از طريق گام برداشتن در فرايند توسعه و رسيدن به پيشرفت ، گذشتۀ ناکام ايران فراموش خواهد شد و آيندة درخشاني شکل خواهد گرفت .
اين پرسش ، به نوعي ، آغازي شد براي تولد يک ايدة زوال و «نگارش تاريخ شکست » و مسئلۀ «آگاهي از عقب ماندگي » براي نفي گذشته و خط بطلان بر روي آن و تلاش براي ساخت حال و آينده اي روشن و دگرگون که در نسبت با امر توسعه و نتيجۀ آن ، يعني پيشرفت ، خود را از نو تعريف مي کند؛ نه گذشتۀ تاريخي که چيزي جز جهل ، ناداني و عقب ماندگي براي ما نداشته است .
بي جهت نيست که پس از اين پرسش ، انبوهي از نظريه هاي توسعه به سبک و سياق مختلف با توجه به آنچه در غرب روي داده است ، مطرح مي شود تا شايد به واسطۀ اين نظريات و عملياتي کردن آن ها بتوان از باتلاق عقب ماندگي بيرون آمد و اين بار به جاي زوال و شکستي که ريشه در تاريخ گذشتۀ ما داشته است ، به پيروزي در آينده دست پيدا کرد.