Abstract:
پژوهش حاضر به روش توصیفی- تحلیلی و کتابخانهای نگارش یافته است و نقش پیشفرضها و پیشفهمها در تفسیر از منظر مجتهد شبستری را بررسی میکند. همچنین تبیین علم هرمنوتیک و نقش پیشداوریها و پیشدانستهها و میزان دخالت آنها در تفسیری صحیح و نزدیک به واقع از اهداف پژوهش حاضر است؛ زیرا تفسیر از مهمترین مباحثی که در باب قرآن مطرح است و با تدبر و تدقیق بر متن، نقش و تاثیر مولفههایی چون افکار و علایق راوی، مکان و زمان حاکم بر جامعه که بر فضای فکر و اندیشه و تفسیر یک متن در ذهن مفسر رخ میدهد از پیشفرضها و پیشفهمهای منطبق است. یکی از افرادی که این ادعا را تایید میکند آیتالله مجتهد شبستری است. ایشان معتقد است که صرف قرائت قرآن و تدبر و تعمق در آیات آن نمیتواند آدمی را به حقیقت و اسرار نهفته در پس آیات رهنمون شود. بنابراین، با نواندیشی خود دستاویز دانش هرمنوتیک شد و پیشفهم و پیشفرضها را در صدر تفاسیر خود قرار داد. مولفههای بهکار رفته در پژوهش حاضر عبارتند از: مفهوم تفسیر، هرمنوتیک و تاریخچه آن، پیشداوری و نقش آن در فهم متن، نقشپیشفرضهاوپیشداوریهادرتفسیر، نقش پیشفهمها و پیشفرضها در تفسیر از منظر شبستری، روشهای تفسیر قرآن، تفاوت پیشفرض و تفسیر به رای و ابهامات موجود در فهم متن، زمینه، زمانه و تاثیر آن بر تفسیر مجتهد شبستری از دین. یافتههای پژوهش حاضر حاکی از آن است که مجتهد شبستری در تفاسیر خود از پیشفهمها و پیشفرضهای صواب بهره جسته است؛ زیرا ایشان معتقد است که در دنیای پیشرفته کنونی، چارچوب تفکر فقهی سنتی برای کسانی که کشور را هدایت میکنند راهگشا نیست و مانع حرکت بهسوی زندگی مدرن و متناسب با عصر حاضر میشود. بنابراین با تمسک به پیشفهمها و پیشفرضها در پی آن است تا ابهامات موجود در متون گسسته دینی را شفافسازی کند و پردههای حجاب و ظلمت را درهم شکند و تفسیری قریب به نظر امامان معصوم (ع) ارائه دهد.
Machine summary:
همچنين تبيين علم هرمنوتيک و نقش پيش داوريها و پيش دانسته ها و ميزان دخالت آنها در تفسيري صحيح و نزديک به واقع از اهداف پژوهش حاضر است ؛ زيرا تفسير از مهمترين مباحثي که در باب قآرن مط رح است و با تدبر و تدقيق بر متن ، نقش و تأثير مولفه هايي چون افکار و علايق راوي، مکان و زمان حاکم بر جامعه که بر فضاي فکر و انديشه و تفسير يک متن در ذهن مفسر رخ ميدهد از پيش فرض ها و پيش فهم هاي منط بق است .
مجتهد شبستري از فيلسوفان و مفسران برجسته و گران قدر مسلمان بر اين عقيده است که بدون دخالت پيش فرض ها و پيش فهم ها در تفسير يک متن نميتوان به مقصود نهايي کلام متکلم پيبرد.
- روشن و همکاران )١٣٨٩( در مقاله اي با عنوان تفسير دين و تأثير آن بر مفهوم آزادي در انديشه سياسي محمد مجتهد شبستري و محمدتقي مصباح يزدي آراء هر کدام از اين دو علامه را مقايسه و بررسي کردند که در پژوهش حاضر نيز از آنها استفاده ميشود.
مجتهد شبستري اعلام ميکند: »مسلمات دانش هرمنوتيک و دانش تاريخ به ما ميگويد فهم و تفسير هيچ متن ديني و بازسازي هيچ حادثه تاريخي بدون پيش فهم ها و پيش فرض ها و انتظ ارات و علايق ممکن نيست « )شبستري، ١٣٧٩، ص ٢٤٧(.
البته اين ط ور نيست که شبستري تمام پيش فهم ها و پيش فرض هاي ذهني يک مفسر را بپذيرد بلکه ايشان معتقد است هرگز با مقدمات ناصحيح و نادرست نميتوان به معنا و مفهوم متن دست يافت .