Abstract:
فقدان بخشی از منابع تاریخی شیعه دغدغهای است که برخی از متفکران به آن توجه کرده و علل مختلفی برای آن برشمردهاند. از جمله علل مادی را در زمره علتهای نابودی این آثار میدانند. گرچه علل معنوی نیز برای فقدان منابع مطرح است اما موضوع این مقاله نیست. از آنجا که به علل مادی نقش پررنگتری داده شده، این نوشتار علل مادی فقدان منابع تاریخی را میکاود و به این پرسش پاسخ میدهد که: علت مهم مادی فقدان منابع تاریخی چیست؟ بررسی گزارشهای تاریخی و رجوع به منابع برای روشنشدن علت واقعی و سهم هر کدام از علل در فقدان منابع، با رجوع به کتابخانهها و تحلیل و توصیف دادههای تاریخی روش این مقاله است. بسیاری از آثار، پیش از حمله مغول، بر اثر علل دیگری از بین رفته، و نسبتدادن مفقودشدن منابع صرفاً به حمله مغول، به عنوان مهمترین علت مادی مفقودشدن، مطلب نادرستی است که اشتهار یافته است.
The lack of a part of Shiite historical sources is a concern that some thinkers have paid attention to and listed various causes for it, including material causes. Although there are spiritual causes for the lack of sources, it is not the subject of this article. Since material causes have been given a more prominent role, this paper explores them and answers the question: What is the important material cause of the lack of historical sources? The research is done through examining historical reports and referring to sources to clarify the real cause and the contribution of each cause in the lack of sources, by referring to libraries and analyzing and describing historical information. Many works were destroyed before the Mongol invasion due to other causes. Hence, attributing the loss of sources solely to the Mongol invasion as the most important material cause of the lack of sources is a well-known misinformation
Machine summary:
روشن است که از بین رفتن منابع، به شیعه اختصاص نداشته و برخی از آثار تاریخی و غیرتاریخی اهل سنت نیز از بین رفته، که البته در قیاس با کتب شیعی کمتر است (کلبرگ، 1371: 137) و موضوع این نوشتار نیست.
البته برخی به صورت کلی دلایل از بین رفتن منابع تاریخی را سیاسی و فرقهای دانستهاند (صدر سیدجوادی، 1366: ذیل «تاریخنگاری شیعیان») که تنها علت نیست و یکی از علل مادی فقدان منابع است.
بنابراین، فقدان کتابخانه متمرکز حداقل تا یک قرن و نیم میتواند دلیلی بر از بین رفتن برخی منابع باشد، البته این دلیل صرفاً برای آثار تاریخی یا آثار شیعی نیست و سایر آثار را هم در بر میگیرد.
ارعاب و وحشتی که از ایشان به پیروان مکتب اهل بیت و علمای شیعه میرسید تا جایی بود که آنها را به قتل میرساندند؛ و کتابخانههایشان را که دارای هزاران جلد کتاب بود آتش میزدند، چنانکه درباره کتابخانه معظم «بینالسورین» بغداد این عمل نفرتانگیز را اجرا کردند (یاقوت حموی، 1411: 1/533)، هرچند گروهی از محققان معاصر شیعه معتقدند شیعیان در زمینه تاریخ کمکاری کرده و آنچنان که شایسته است به دانش تاریخ نپرداختند و بخش عظیمی از تاریخ شیعه و حقایق تاریخی را از دست دادند.
ق. ) آشفتگی سیاسی به طور عام و فاجعه خرابی بغداد به طور خاص، در دوره حمله مغول به سرزمینهای اسلامی از دیگر عوامل مادی از بین رفتن برخی منابع است (رابینسون، 1392: 78) که در این خصوص میتوان به از دست رفتن کتابخانههای مهم دانشمندان شیعی اشاره کرد که بسیاری نسخ، بهویژه نسخ خطی، در آنها نگهداری میشد.