Abstract:
محمدرضا بارانی[1]
هنگامه کارگر[2]
چکیده
استقرار حاکمیت آل بویه بر بغداد در قرون چهارم و پنجم قمری، زمینهساز روندی از درگیریهای نظامی و مذهبی با عملکرد تأثیرگذاری رقابتهای مادی نظامیان (ترک و دیلم) بر درگیریهای مذهبی (شیعیان و اهل تسنّن) در جامعه شد. در این میان، عیاران به بازوهای عملیاتی نیروهای نظامی تبدیل شدند.
در نوشتار حاضر تلاش شده است با بررسی تأثیر عوامل زمینهساز سیاسی بر فعالیت عیّاران در درگیریهای نظامی و مذهبی، جایگاه این گروه در این درگیریها تبیین شود. گزارشهای تاریخی گواه آن است که حاکمیت سیاسی بغداد با رویکرد مذهبی شیعهگرایانه، زمینهساز سه دورۀ متفاوت برای فعالیت عیاران بوده است. بر این اساس، در بازۀ زمانی 334-367ق. عیّاران در پیوستگی با روند درگیریهای نظامی و مذهبی بودهاند، اما پس از دورۀ رکود فعالیت آنها طی سالهای 367-379ق، قدرتگیری دوبارۀ این گروه در سالهای 379-447ق. با استقلال نسبی از روند درگیریهای یادشده همراه بود و عیّاران در این دوره مسیر خویش را با فعالیتهایی چون غارتهای مستقل از درگیریهای نظامی و مذهبی، هماوردی با نیروهای نظامی و نقشآفرینی در ساختار حکومتی آل بویه در پیش گرفتند.
واژههای کلیدی: آل بویه، بغداد، عیّاران، رقابتهای نظامی، درگیریهای مذهبی
[1]. استادیار گروه تاریخ دانشگاه الزهراء(س)، تهران m.barani@alzahra.ac.ir
[2]. کارشناس ارشد تاریخ ایران اسلامی دانشگاه الزهراء(س)، تهران h_kargar88@yahoo.com
The establishment of the Buwayhid dynasty over Baghdad in the fourth and fifth lunar centuries paved the way for a process of military and religious conflicts with the effect of the material rivalries of the military (Turk and Deylam) on religious conflicts (Shiites and Sunnis) in society. In the meantime, the Ayarans became the operational arms of the military.
In the present article, an attempt has been made to examine the influence of political predisposing factors on Ayaran's activities in military and religious conflicts, and to explain the group's position in these conflicts. It has been the activity of Ayaran. Accordingly, in the period 334-367 AH. The Ayarans were involved in the course of military and religious conflicts, but after a period of stagnation in their activities during the years 377-379 AH, the group regained power in the years 379-447 AH. It was associated with relative independence from the process of the above-mentioned conflicts, and during this period, the Ayars pursued their path with activities such as looting independent of military and religious conflicts, confrontation with the military, and role-playing in the Al-Buwayh government structure.
Machine summary:
با استقلال نسبی از روند درگیری های یادشده همراه بود و عیاران در این دوره مسیر خویش را با فعالیت هایی چون غـارت هـای مـستقل از درگیری های نظامی و مذهبی ، هماوردی بـا نیروهـای نظـامی و نقـش آفرینـی در ساختار حکومتی آل بویه در پیش گرفتند.
در این دوره ، به سـبب ضـعف مـدیریتی حکومـت آل بویه ، عیاران برای نیل به اهداف مادّی شان ، علاوه بر حضور در درگیری هـای نظـامی و مذهبی ، به غارت گری های مـستقل از رونـد یادشـده روی آوردنـد (ابـن الجـوزی ،١٩٩٢: ٣٦٩/١٤).
این اثـر بـه مـوازات پـرداختن بـه وضعیت نظامی ـ مذهبی بغداد، عیاران و فعالیت های ایشان را در ارتبـاط بـا رقابـت هـای ترکان و دیلمیان و درگیری های درونی جامعه شیعی و سّنی مورد توجـه قـرار داده اسـت .
تثبیت جایگاه عیاران در دوره ی پیوستگی به درگیری های نظامی و مذهبی (٣٣٤ـ٣٦٧ق ) برنامه های اجرایی امیران بویه زمینه ی مساعد را برای پیوستن عیـاران بـه درگیـری هـای نظامی و مذهبی بغداد فراهم کرد.
نخست ، کاهش کارآمدی روند درگیـری هـای نظـامی و مـذهبی ، بـه گونه ای که در این دوره زمینه ی غارت گری های عیاران و نظامیان بدون نیاز به سوءاستفاده از درگیری های مذهبی در جامعه فراهم شد.
Aḥmad al-Ḥanbalī al-Damašqī (1986 AD), Šaẕarat alẔahab, research by ʻAbdol Qadīr al-Arnaouṭ, Vol. 1, Beirut, Dar Ebn Kṯīr.
Moḥammad, (1408 AH), Tarīḵ-e Ebn Ḵaldūn, research by Ḵalīl Šaḥadah, Vol. 2, Beirut, Dar al-Fīkr.