Abstract:
شارع مقدس در ضمن آیاتی از قرآن کریم مجازات قتل عمد را قصاص قرار داده است تا از این طریق ضمن متنبه کردن دیگران، قاتل را که با انگیزه و سوء قصد مرتکب فعل ناشایست گردیده و جامعه را دچار وحشت و اضطراب نموده است به سزای اعمال خود رسانداما از آنجا که متضرر اصلی در این جنایت یعنی مقتول وجود ندارد حق اعمال قصاص را به ولی دم وی واگذار کرده است اما سوال این است که آیااگر مقتول دیونی دارد که ترکه ی وی کفاف تادیه آن را ندهد اولیای دم بدون تضمین دیون مقتول میتوانند نسبت به قصاص قاتل اقدام نمایند یا خیر؟ در این خصوص بین فقها اختلاف نطر وجود دارد: برخی با تمسک به آیهی «...مَنْ قُتِلَ مَظْلُومًا فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِیِّهِ سُلْطَانًا ...» و این که قصاص حق ولی دم است بر این باورند که اولیای دم بدون تضمین دیون مقتول میتوانند قاتل را قصاص نمایند اما برخی دیگر با تمسک به روایت ابو بصیر معتقدند که اولیای دم بدون تضمین دیون مقتول نمیتوانند به قصاص قاتل اقدام کنند. هر چند روایت مزبور به جهت ضعف سند از جانب دسته اول رد شده است اما با توجه به این که آیه مورد استناد دسته اول میتواند با آیات نفی حرج و روایات نفی ضرر مقید شود و این که قصاص اولا حق مقتول است دیدگاه دوم قویتر به نظر میرسد.
While referring to some verses of the Holy Koran, the sacred legislator sets retaliation as a punishment for the premeditated murder, through which not only the other people get warned, but also the murdered, who has performed a wicked deed with an evil intention and motive, bringing about horror and agitation in the society, would receive a punishment. However, since the main harmed person in this crime does not exist, the right of performing retaliation is given to the avenger of blood. But the question is that if the murdered has some debts that his heirlooms do not suffice to pay them, do the avengers of blood still have the authority to perform retaliation against the murderer or not? In this regard there is a controversy among jurists. Relying on the verse "…he who is unfairly murdered, we have made his avenger of blood king…" and on the fact that retaliation is the right of the avenger of blood, some jurists believe that avengers of blood can retaliate the murderer without undertaking the debts of the murdered. But relying on Abu Basir's narrative, some others believe that avengers of blood cannot perform retaliation against the murderer without undertaking the debts of the murdered,
Machine summary:
قلمرو اختيارات اولياي دمِ مقتولِ بدهکار در اجراي قصاص مريم صفايي چکيده شارع مقدس در ضمن آياتي از قرآن کريم مجازات قتل عمد را قصاص قرار داده است تا از اين طريق ضمن متنبه کردن ديگران ، قاتل را که با انگيزه و سوء قصد مرتکب فعل ناشايست گرديده و جامعه را دچار وحشت و اضطراب نموده است به سزاي اعمال خود برساند، اما از آنجا که متضرر اصلي در اين جنايت يعني مقتول وجود ندارد، حق اعمال قصاص را به ولي دم وي واگذار کرده است ، اما سؤال اين است که آيا اگر مقتول ديوني دارد که ترکه وي کفاف تأديه آن را ندهد اولياي دم بدون تضمين ديون مقتول ميتوانند نسبت به قصاص قاتل اقدام نمايند يا خير؟ در اين خصوص بين فقها اختلاف نطر وجود دارد؛ برخي با تمسک به آيه ...
١. تبيين ديدگاه فقها در مورد حق اولياي دم در اعمال قصاص و حقوق طلبکاران همان گونه که در مقدمه گذشت نگارنده درصدد بررسي پاسخ به اين پرسش است که آيا اولياي دم ، بدون تضمين ديون مقتولِ بدهکار ميتوانند قاتل را قصاص کنند يا خير؟ بيشک اگر فردي کشته شود درحاليکه مديون است و مالي ندارد در قتل غير ١٧٣ عمد(خطاي محض و شبه عمد) ديه اخذ شده توسط اولياي دم ، به طلبکار تعلق دارد و احدي از وراث حق عفو قاتل را نسبت به پرداخت ديه ندارند و در قتل عمد نيز در صورت مصالحه به ديه ، مال اخذ شده در راه اداي ديون مقتول هزينه ميشود، چون ديه اخذ شده در حکم مال ميت تلقي ميشود(نجفي، ١٣٦٧، ج ٤٢: ٣١٣) و هيچ يک از وراث حق تصرف در آن مال را ندارند، در غير اين صورت ضامن ديون مقتول خواهند بود.