Abstract:
در این نوشته ـ که مطالعهای است در زمینۀ تاریخچۀ تطوّر متون در نسخهها ـ ابتدا بر اساس منابع تاریخی و دستنوشتۀ دیگری از کاتب شاهنامه، مورخ ۷۴۱ق (نسخۀ ش۶۰۰۶ دار الکتب قاهره)، معلوم میشود که این کاتب نوۀ شمسالدّین کیشی و از خاندانی صوفی و اهل علم است. سپس با مقایسۀ متن نسخه با دو نسخۀ دیگر و بررسی آماری یافتهها، معلوم میشود که کاتب نسخۀ قاهره تمایل دارد متن نسخه را دستکاری کند تا به باورهای دینی خود نزدیکترش گرداند؛ و مخصوصاً ابیاتی را که «غیراسلامی» تشخیص میدهد حذف میکند. در آخر استدلال شدهاست که کوشش در نزدیک کردن شاهنامه و اسلام در بین اهل تصوّف رویکردی سابقهدار است و کار این کاتب را شاید بتوان در بافتار همان کوششها تحلیل کرد.این مطالعه میتواند نمونهای ابتدایی برای مطالعات مشابهی باشد که نشان میدهند متن حماسۀ ملّی ایران در طول تاریخِ کتابت، قرائت و انتقال آن به نسلهای بعد چگونه فهم میشده و مخاطبان سدههای میانه از آن چه انتظاری داشتهاند.
In this article -- which represents a search into the history of developments made in the texts of manuscripts -- first, based on the historical sources and another manuscript copied by the scribe of the Shahnameh, dated 741 H. (MS n.6006 at Cairo Dar al-kotob), it is made clear that this scribe is Shams al-Din Kishi’s grandson and hails from a Sufi knowledge- loving family. Then, by comparing this manuscript with two others and conducting a statistical examination of our findings, it becomes evident that the transcriber of the Cairo MS is inclined to manipulate the text of the MS in order to make it approximate his own religious convictions. In particular, he deletes verses that he recognizes as “non-Islamic”.Finally, it is argued that attempts to bring the Shahnameh in conformity with Islam have a long history among the Sufis and, thus, this scribe’s act can perhaps be explained in the context of those attempts.This study can serve as a rudimentary example for similar studies which would demonstrate how the text of Iran’s national epic has been understood during the long history of is being transcribed, read and handed down and what the medieval audience had expected of this work.
Machine summary:
سپس با مقایسۀ متن نسخه با دو نسخۀ دیگر و بررسی آماری یافتهها، معلوم میشود که کاتب نسخۀ قاهره تمایل دارد متن نسخه را دستکاری کند تا به باورهای دینی خود نزدیکترش گرداند؛ و مخصوصاً ابیاتی را که «غیراسلامی» تشخیص میدهد حذف میکند.
در همان صفحات نونویس معلوم است که کاتب ابیات را از نسخهای نوشته که بخشهایی از آن از بین رفتهبودهاست، چراکه به دفعات دیده میشود که در یک بیت مصرعی بازنوشته و کاملاً متفاوت است و مصرع دیگر عیناً منطبق بر ضبط نسخۀ فرییر است و از شاخۀ تبارشناختی نسخ لندن ـ فرییر ـ قاهره خارج نمیشود.
تفاوت در رویکرد به لغات عربی: نگارنده برای بررسی متن نسخۀ فرییر، متن تمام صفحات منطبق بر جلد نخست و پنجم تصحیح خالقی مطلق را که از این نسخه در دست داشت نوشت و با دو نسخۀ لندن و قاهره مقایسه کرد.
2. کاتب قاهره ابیات اعتقادی را کمتر از دو نسخۀ دیگر بدون تغییر باقی میگذارد، ولی نسبت این متغیّر تابعی از متغیّر پیشین خواهد بود (هر قدر احتمال حذف ابیات، یعنی این تأکید لازم است که بسیاری از این مضامین واقعاً غیراسلامی نیستند، از جمله، به این علّت که شاعری مسلمان آنها را سرودهاست.
مشخّص نسخۀ پاریس 844 مادرنسخهای مشترک با نسخۀ سنپطرزبورگ 733 («لن» تصحیح خالقی مطلق) دارد، ولی کاتب فاضل آن نسخهای دیگر را که با لندن و قاهره و فرییر خویشاوندی نزدیک داشتهاست نیز در دست داشته و به همین علّت شباهتهای موردی آن با این نسخهها اهمّیّت دارد.