Abstract:
تداول فی الفنون الزخرفیه الأثریه الإیرانیه، صنف من التطریز ما یسمّی بالتطریز الزرادشتیه؛ ویعنی به فنّ یضفی علی فساتین النساء رسوماً متناسقه ومتناغمه من الناحیه البصریه والجمالیه، لیطرح علی البال هذا التساؤل: ما هی البنی الشکلیه والدلالیه التی ابتنت علیها الرسوم الزرادشتیه المطرّزه علی فساتین النساء؛ والتی اعتبرت أبرز الأمارات الثقافیه فی آداب الستر آنذاک، وتکفّلت دوراً حاسماً وبارزاً فی حفظ هویه المرأه الزرادشتیه واستمرارها طول التاریخ الإیرانی الإسلامی؟ وعلی هذا الأساس، جاءت هذه المقاله بصدد فکّ الرمز عن شکل هذه الرسوم ودلالاتها؛ إذ یقدّم النظرُ فی هذا المجال، صوره أبین وأوضح من ممیزات هذه الرسوم الفنیه العامه، وستعتبر نتائج البحث، مرجعاً موثوقاً به فی فهم التطریزات الزخرفیه الإیرانیه الأخری، فی مجال تصمیم الأزیاء. تشیر النتائج بأنّ هذه الرسوم کانت مستمدّه من العناصر الطبیعیه والنباتیه والحیوانیه التی تحظی فی النظام العقیدی-الثقافی فی إیران القدیم بقیم ودلالات رمزیه کالخلود، البعث، النموّ، التبیین، النشاط، الحیویه، الحکمه، العلم والبرکه والخصوبه، وکانت النساءتزیّنّ مختلف أجزاء فساتینهنّ بها، حسب مدی قدسیتها ونظراً إلی إیمانهنّ بأنّها تجسّد رغباتهنّ وآمالهنّ وأمنیاتهنّ المثالیه فعلاً، فیطرّزنها برسوم یتّسع نطاقها لتتجاوز الرسوم الواقعیه إلی التجریدیه، کما یعملن بعضها بخیوط من الحریر حسب أسلوب التطریز؛ لیزدنها رونقاً وبهاءاً.
در میان هنرهای تزيینی ایران باستان، گونه ای سوزندوزی، با عنوان زرتشتی دوزی رواج داشت . هنری افزودنی بر پهنه لباس زنان که با دربرداشتن نقوشی در یک ساختار منسجم بصری و زیبایی شناسانه چنین سوالی را به ذهن متبادر می سازد: نقوش زرتشتی دوزی با چه ساختار صوری و معنایی امکان دوخت ودوز بر روی لباس زنان را داشتند؟ چنانکه به مثابه بارزترین نشانهای فرهنگی در اداب پوششی ان اوان به شمار می امدند و نیز عهدهدار مهم و برجسته ای در نگهداشت و استمراردهی به هویت زنان زرتشتی در طول حیات تاریخی ایران اسلامی بودند. بر این اساس، پژوهش حاضر سعی دارد تا این نقوش را رمزگشایی فرمی و محتوایی نماید. زیرا مطالعات در این حوزه، تصور واضح تری از سپهر هنری مسلط بر انهارا ارايه داده وشناخت حاصله به منزله مرجعی موثق جهت ادراک سایر دوخت های زینتی ایران در عرصه طراحی لباس خواهد بود. تحلیل دادهها نشان می دهند نقوش از عناصر طبیعی ، گیاهی و جانوری اخذ می گردیدند که درنظام اعتقادی- فرهنگی ایران باستان، دارای ارزشها و معانی نمادینی هم چون جاودانگی و نامیرایی ، بازافرینی ، بالیدن و رویش ، روشنگری، نشاط و پویایی ، خرد و دانش و برکت و حاصلخیزی بودند. این معانی که در حقیقت زنان ان را عینیت بخش خواسته ها، امال و ارزوهای ارمانی خویش می پنداشتند؛ بنا به میزان محتوای تقدسی شان در هر تکه از لباس به انحاء گوناگون دوخته شده و به لحاظ تجسمی نیز در گسترهای از فرمهای واقع گرایانه تا انتزاعی به کار برده شده، بنا به نحوه دوخت رودوزی با نخ های ابریشمی الوان متجلی می ساختند.
A type of needlework known as Zoroastrian embroidery (Zartoshti-douzi) was common as decorative art in ancient Iran. The art of ornamenting womenchr('39')s clothing with patterns arranged in a coherent visual and aesthetic way prompts following question: Which visual and semantic structures were allowed to be sewn as Zoroastrian embroidery motifs onto womenchr('39')s dresses? The inquiry is particularly highlighted since they were seen as the most striking cultural symbols in the ethnic garment of the time, bearing the grave responsibility of preservation and continuation of Zoroastrian womenchr('39')s identity throughout the historical period of Islamic Iran. Accordingly, the present study attempts to conduct a formal and thematic analysis and decode these motifs. Such studies can provide a deeper insight into the dominant artistic sphere, and the resulting knowledge will serve a reliable reference for understanding other Iranian ornamental needlework in garment design. Data analysis shows that motifs were taken from natural, floral, and animal elements, which, in ancient Iranian culture and belief, carried symbolic values and meanings as eternity and immortality, recreation, thriving and growth, enlightenment, exuberance and dynamism, wisdom, blessings, and fertility. These concepts were regarded as realizations of womenchr('39')s wishes, desires, and ideal aspirations, and were sewn onto pieces of clothing one way or another in accordance with their extent of sacredness. Visually speaking, they were used in a variety of forms from realistic to abstract, and manifested colorful imagery using different sewing styles and silk threads.