Abstract:
هدف مقاله حاضر بررسی اندیشههای عرفانی- اخلاقیِ بحیا بنیوسف ابنپاقودا و ابوحامد محمد غزالی با تمرکز بر دو کتاب احیاء علومالدین و الهدایه الی فرائضالقلوب است. در این مقاله میکوشیم تا مؤلفهها و مضامین مشترکِ اندیشههای عرفانی- اخلاقی بحیا ابنپاقودا و غزالی را در دو سنت عرفانیِ اسلام و یهود، بازخوانی کنیم. بر اساس مطالعهی دو اثر، شباهتهایی زیادی میان اندیشهی عرفانی-اخلاقی غزالی و ابنپاقودا وجود دارد، بهنحوی که اگرچه شاید نتوان اثر ابنپاقودا را تقلیدی از منظومه فکری و کتاب غزالی دانست، اما میزان نزدیکیِ اندیشههایشان در حوزهی عرفان و اخلاق، قابلتوجه است. اندیشهی ابنپاقودا در کتاب الهدایه، که شاید بتوان تأثیراتی از اندیشه اخوانالصفا و فلوطین را در آن یافت، بر اهمیت روحانیت و تقوای درونی بهعنوان انگیزههای اساسی هر نوع رفتار دینی و اخلاقی تاکید می کند که او آنها را «وظایف قلبی» می نامد. این نوع اندیشهی عرفانی-اخلاقی با تفکر عرفا و اهل تصوف در عالم اسلام بهخصوص غزالی دارای وجوه مشترک بسیاری است. لذا، بررسی دو اثر، نشاندهندهی این است که اخلاقیات هردو رنگ و بویی از جنس تصوفِ مبتنی بر زهد را دارا است.
The purpose of the present investigation is a comparative study of the mystical reflections and ethical thoughts of the Qazali and Bahya according to their books: The Revival of the Religious Sciences and Duties of the Heart. The pivotal question is what mystical, theological and ethical thoughts can one emerge from the works of Bahya and Qazali? The results shows a significant similarities between the structure of Qazali’s and Bahya theological and mystical thoughts. Although we could not assume that Bahya's work is entirely an imitation of Qazali’s mystical poems and books, it somehow echoes Qazali’s teachings. Bahya describes the religious acts as the Duties of The Heart, and these are consisted of the internal piety and full-fledged adherence to the religious master. There are some traces of Ikhvan al-Safa and Plotinus in his writings. Thus Bahya's thoughts has so many similarities with Muslims’ mystics and specially Sufis.
Machine summary:
محمد غزالي، بحيا ابن پاقودا، الهدايه الي فرائض القلوب ، احياء علوم الدين ، اخلاق عرفاني، وظايف قلبي مقدمه بين سال هاي ٤٣١ تا ٥٣٦ ق در ساراگوسا (= در منابع اسلامي سرقسطه ) ، عارفي يهودي به نام بحيا بن يوسف بن پاقودا ميزيست و کتاب برجسته الهدايه الي فرائض القلوب را به عربي از خود به يادگار گذاشت .
Lobel, Diana, A Sufi-Jewish Dialogue: Philosophy and Mysticism in Bahya ibn Paquda's “Duties of the Heart” (Jewish Culture and Contexts), University of Pennsylvania Press, 2007, pxiii.
اصول تکاليف قلبي ردپاي ادبيات عارفانه اسلامي، پيش از بحيا، در شعر ديني شاعران بزرگ عبريزبان اندلس مانند: ابن گبيرول و يهودا هلوي يافت ميشود، اما اولين اثر منثور يهودي در سده هاي ميانه که نشان گر درک عميقي از آموزه هاي صوفيانه و عرفاني باشد، الهدايه است ١.
او بر اولويت مطالعه در طبيعت تأکيد مينمايد و وظيفه و هدف نهايي دين ، شريعت و خوانش عرفاني خود از دين و وظايف قلبي را چنين تشريح ميکند: «هدف از وظايف قلبي، همان هم ترازي ظاهر و باطن ما و تعادل اين ظاهر و باطن در طاعت خداوند است ، تا گواهي قلب ، زبان و جوارح بر عبوديت خداوند بر يک پايه باشد و هريک از آن ها ديگري را تصديق کند و ١.
- Lobel, Diana, A Sufi-Jewish Dialogue: Philosophy and Mysticism in Bahya ibn Paquda's “Duties of the Heart” (Jewish Culture and Contexts), University of Pennsylvania Press,2007.