Abstract:
هدف از پژوهش حاضر «تحلیل محتوای کیفی متون کتابهای فارسی مقطع ابتدایی در سال تحصیلی 98−99 بر اساس پرداختن به فضایل سهگانه شجاعت، صداقت و خیرخواهی در اخلاق اسلامی است». روش پژوهش در شناخت فضایل سه گانه اخلاق اسلامی، تحلیل مفهومی، و در شناخت محتوای داستانهای کتب فارسی تحلیل محتوای متن است، پس از انجام این دو مرحله، یافتهها در یک مطالعه تطبیقی−تفسیری با هم مقایسه شدهاند. نتایج کلی حاصل از پژوهش نشان میدهد که در تعالیم اسلامی درک فضائل اخلاقی در دو بعد نظری و کاربردی (فعل اخلاقی) مد نظر است، در حالیکه در متون کتاب فارسی مقطع ابتدایی اخلاق کاربردی، مخصوصاً اخلاق اجتماعی وجه غالب است. همچنین در تعالیم اخلاق اسلامی: شجاعت، به دو معنی دلیری و شجاعت اخلاقی بهکار رفته است، ولی در داستانهای کتابهای فارسی مقطع ابتدایی مفهوم شجاعت در دلیری، جلوه بارزتری نسبت به شجاعت اخلاقی دارد. صداقت در اخلاق اسلامی به معنی تطابق نیت و اعتقاد با عمل و در بالاترین مرحله اخلاص است، در متون کتابهای فارسی راستگو بودن و پس از آن درستکار بودن، معنی اصلی صداقت است. در تعالیم اخلاق اسلامی خیرخواهی به معنی طلب خیر برای خود و دیگران است، این مفهوم در متون کتب فارسی در مصادیق متعدد خیر رساندن به دیگران به خوبی ذکر شده است و خیرخواهی نسبت به خود در درجه دوم اهمیت قرار دارد.
The aim of the this research is conceptual analysis of the ethic virtues: courage, honesty and benevolence in Islamic ethics and its applications in the content of the Farsi books in Elementary school level at 98-99. The methods of research are Conceptual Analysis for understanding the meaning of courage, honesty, and benevolence in Islamic ethics, and context analysis for the content of the Farsi books in Elementary level published in 1398-99. Then two data are compaired in a comparative study.The study has shown that the basis of ethics virtues in Islam are theorticalcal and practical, but the content of Farsi books talk about practical ethics, also in Islamic ethics courage has two minings: braveness and ethic courage, but in the content of the Farsi books means braveness even to the level of loss of life in the defence of religious, people of society and home. Honesty means corespondens of intent, faith and pactice, and in high level means devotion, while in Farsi books means being veracity and honor. Benevolence is demanding for others as good as for one’s self but in Farsi books means demanding good for others in different references.
Machine summary:
در اين تحقيق سعي بر آن است که از آموزه هاي اسلامي ، شامل آيات شريفه قرآن کريم و تفسير آنها، متون روايـي و آرائ انديشـمندان مسـلمان ، در شـناخت فضـايل اخلاقـي شجاعت ، صداقت و خيرخواهي استفاده شود و سپس چگونگي کاربرد آنها را در متون کتـاب هـاي فارسي مقطع ابتدايي در سال تحصيلي ٩٨−٩٩، نشان دهد.
پيشينه تحقيق ٌ پيشينه پژوهش نشان مي دهد که تحليل هاي انجام شده در متون کتب درسي دوره ابتدايي اساسا بـه تربيت اخلاقي مربوط است ، اما در اين پژوهش ها از فضايل اخلاقي نيز سخن گفته شده است کـه با هدف اصلي اين مقاله هماهنگي دارد.
اما آنچه توجه به آن حائز اهميت است اين است که به برخي فضايل اخلاقي به طور مکرر پرداخته شده است و برخي از نظر دور مانده است : خيرخواهي : جدول شماره ١ و تحليل محتواي متن همراه با کدبندي آنهـا نشـان مـي دهنـد کـه فضيلت خيرخواهي ، چون دوستي ، همکاري ، ايثار، نصيحت ، محبـت ، پنـدآموزي ، رعايـت حـق احترام ، انفاق ، هدايت ديگران و کمک به افراد مشکل دار، در تمام متون کتب فارسي اين مقطع چـه از لحاظ کميت و چه از لحاظ تعدد مضامين و مصاديق حجم اصلي مطالب را تشکيل مي دهنـد و چه بسا که در پايه هاي مختلف تکرار مي شوند، اين دستاورد بـا نتـايج تحقيـق عقيلـي (١۴٠٠) در فضيلت مهرورزي ، غلام پـور (١٣٩٨) در فضـيلت همکـاري و کوشـي در احتـرام بـه ارزش هـاي اجتماعي و حفظ هويت جمعي که يا داراي ضريب اهميت بالا و يا داراي بيشترين فراواني هستند، همسو است .
در حاليکـه در داسـتان هاي کتب فارسي مقطع ابتدايي ، توجه به فضايل سه گانه اخلاقي اساسا در زتدگي جمعي و در ارتباط بـا ديگران مطرح شده است و مصاديق و مضامين اين ملکات اخلاقي در زندگي فردي و خلوت انسان با خداوند و خود که از مهم ترين مظاهر خودسـازي اسـت ، در درجـه دوم اهميـت قـرار دارد.