Abstract:
جمله 'لا اله الّا الله' در قرآن کریم بهصورتهای مختلفی بهکار رفته است. صاحبنظران، دیدگاههای متفاوتی در ترکیب ادبی این جمله ابراز داشته اند. چیستی خبر مقدّر در این ترکیب، منشأ تعدّد معنای آن در نگاه اندیشمندان شده است. مقاله حاضر پس از گردآوری برخی از نظرات در این زمینه به تبیین قوّتها و ضعفهای هر یک از آنها پرداخته و سپس دیدگاه مختار را ارائه میکند. این نوشتار، بررسی ادبی ـ کلامی کلمه 'لا اله الّا الله' را در شش بخش سامان داده است.
Machine summary:
آخوند خراسانی در اثبات تقدیر «فی الموجود» یا «فی الوجود» به عنوان خبر مقدّر میگوید: مراد از کلمه اله واجب الوجود است و نفی ثبوت و وجود خارجی آن و اثبات فردی از آن که الله تعالی است، دلالت میکند بر اینکه بهوجود آمدن واجب الوجود دیگری در خارج، ممتنع است و همچنین دلالت دارد که امکان بهوجود آمدن واجب الوجود دیگری نیز نیست.
ابن عاشور در تفسیر آیه «وَ اِلـٰـهُكُم اِلهٌ واحِدٌ لا اِلهَ اِلّا هُوَ الرَّحمنُ الرَّحیمُ» 3 میگوید: هر شنوندهای به تبادر متوجّه میشود که هدف از نزول این آیه، نفیکردن حقیقت الوهیت از غیر الله تعالی است و برای رساندن این مفهوم باید موجود بهعنوان خبر مقدّر گرفته شود.
در ادامه برای پاسخ به اشکال واردشده بر خبر مقدّر مذکور، مبنی بر اینکه تقدیرگرفتن «موجود» باعث تصوّر امکان بهوجود آمدن خدایی در آینده میشود (یعنی نفی «فی الوجود» نفی «فی الامکان» را بهدنبال ندارد) میگوید: کسانی که خدایان دیگری را میپرستیدند معتقد بودند آنها قدیم نیز هستند، در نتیجه آنها اعتقاد داشتند خدایی دیگر بهوجود نخواهد آمد.
فخرالدّین رازی در بیان اشکال این نوع از خبر میگوید: اگر «موجود» بهعنوان خبر فرض شود، کلام مورد نظر دالّ بر امکان بهوجود آمدن خدای مستحقّ غیر الله تعالی خواهد بود؛ امّا این مطلب، کفر است و خلاف مقصود از نزول آیه.
4 فخر رازی دو اشکال به تقدیر این خبر بیان کرده: اگر «موجود» بهعنوان خبر، فرض شود، کلام مذکور اشاره به نفی امکان تحقّق خدایی دیگر نمیکند؛ درحالیکه این مطلب کفر است.