Abstract:
قوه قاهره از جمله مسائلی است که در فقه امامیه قدمت دیرینه دارد و زمینه معافیت متعهد از مسئولیت را فراهم میآورد. مفسران قانون مدنی ایران در مواد 227 و 229 قانون مدنی به تعبیر قوه قاهره پرداختهاند. مقنن در دو ماده فوق به بیان شرایطی میپردازند که متعهد با استناد به آنها از پرداخت خسارت معاف میگردد. تأمل در مادتین فوق حاکی از آن است که قانونگذار ایران به طور کلی آثار این قوه را بیان نموده و متعرض سایر ابعاد نظیر؛ مبانی، اوصاف، وضعیت قرارداد و استثنائات قوه قاهره نشده است. فقهای امامیه قوه قاهره را به دو نوع عذر عام و عذر خاص تقسیم نموده و دو حکم تکلیفی و وضعی برای آن ذکر نمودهاند. شناخت آثار و شرایط قوه قاهره در انجام تکالیف قراردادی بسیار حائز اهمیت میباشد. به نحویی که با توجه به آرای معارض در رویه قضایی ایران در خصوص قوه قاهره بررسی شرایط و آثار قوه قاهره از صدور عدم آراء متعارض در محاکم کمک شایانی خواهد کرد. از جمله آثار قوه قاهره انحلال و تعلیق قرارداد و رفع مسئولیت متعهد از انجام تعهد است و فرد یا گروهی که قوه قاهره را ایجاد میکند مسئولیت مدنی در مقابل طرفین قرارداد دارد. روش تحقیق به صورت نظری و بنیادی و متکی بر روش تحلیلی و توصیفی و استدلالی است و نگارنده با استفاده از منابع کتابخآنهای به تبیین جایگاه، آثار، شرایط و استثنائات قوه قاهره پرداخته و مبانی آن را از منظر فقه امامیه بررسی نموده است.
The act of God is one of issues that has a long history in Imami jurisprudence and provides the ground for the obligated exemption from responsibility. The commentators of the Iranian Civil Code in Articles 227 and 229 of the Civil Code have interpreted the act of God. In the above two articles, the legislator states the conditions under which the obligor is exempted from paying damages. Reflection on the above article indicates that the Iranian legislature in general has expressed the effects of act of God and is exposed to other dimensions such as; the basics, descriptions, status of the contract and the exceptions of the act of God have not been revealed. Imami jurists have divided the act of God into two types of general excuse and special excuse and have mentioned two obligatory and conditional rulings for it. Understanding the effects and conditions of the act of God is very important in performing contractual duties. In a way that according to the opposing rulings in the Iranian judicial procedure regarding the act of God branch, examining the conditions and effects of the act of God branch will help the issuance of non-conflicting rulings in the courts. Among the effects of the act of God is the dissolution and suspension of the contract and the removal of the obligor from fulfilling the obligation, and the person or group that creates the act of God has civil liability to the parties to the contract. It is an argument and the author has used library sources to explain the position, works, conditions and exceptions of the act of God and has examined its foundations from the perspective of Imami jurisprudence.
Machine summary:
با توجه به پيشينه قوه قاهره در خصوص آثار آن در قرارداد و اجراي تعهد بايد چند نکته را بيان نمود که عدالت و فطرت پاک بشري تحميل بارگران تعهداتي که فوق طاقت و قدرت متعهد است را بر نمي تابد و اجراي چنين امري با انصاف و حسن نيت سازگار نيست به عبارت ديگر حوادث و پيشامدهايي که سبب طبيعي يا غير طبيعي داشته در صورتي که شرايط قوه قاهره را داشته باشد ميبايست عذري براي انجام تعهد و استثنايي بر اصل الزامي بودن اجراي قرارداد دانست .
اگر مشتري مبيع را قبض کرده باشد و مدت خيار نيز منقضي شده باشد، تلف از مال مشتري محسوب ميشود و عقد به قوت خود باقي است .
طبق مفاد اين قاعده که با اجماع فقهاي اماميه همراه است ، اگر موضوع قرارداد به واسطه قوه قاهره تلف شد و يا امکان بهره برداري و منفعت از آن فراهم نبود، تعذر وفا به مضمون عقد ايجاد شده و عقد باطل ميشود، عقد، بيع باشد و يا اجاره .
(کليني، ١٤٢٩، ٥/ ٢٣٨- ٢٨٤) با استناد به قاعده فوق ميتوان گفت در کليه مواردي که به واسطه قوه قاهره مال تلف شود و يا امکان استفاده از منافع آن وجود نداشته باشد، شخص متعهد ضامن پرداخت خسارت نميباشد؛ بنابراين کارگري که درحين انجام وظيفه ، بدون تعدي و تفريط ، بر اثر حوادثي که از حيطه ي اقتدارش خارج است ، به اموالي که در دست دارد آسيب برساند يا آن را تلف کند، ضامن نخواهد بود.