Abstract:
پژوهش حاضر، کنکاشی در تاریخ تفکر سیاسی ایران معاصر از مسیر بهکارگیری رهیافتی نوین بهقصد گشودن دریچهای جدید در جهتِ تنویر ابعادی از تحولات معنایی مفهومها و دلالتهای سیاسی آن در ایران معاصر است. چارچوب نظری به کار گرفته شده در این پژوهش، تاریخ مفاهیم راینهارت کوزلک است که محصول لحاظ کردن تحول چرخش زبانی در درون علوم تاریخی است. بر این اساس، پژوهش حاضر میکوشد تاریخ تحول معنایی مفهوم انقلاب بهعنوان یکی از محوریترین مفاهیم موجود در تفکر سیاسی ایران معاصر را مورد بررسی قرار دهد تا بر مبنای آن به دریافتی از چگونگی تولد اسلام سیاسی در ایران معاصر نائل گردد. پرسش اصلی پژوهش آن است که چگونه ورود و تحول معنایی مفهوم انقلاب به درون نظام مفاهیم اسلام شیعی به تحول معنایی سایر مفهومهای پیشین انجامید. فرضیهای که مطرح میشود این است که در عصر جدید با شکلگیری میدان معنایی جدید و ورود مفهومهای جدیدی نظیر انقلاب به درون نظام مفاهیم شیعه، لایههای معنایی جدیدی به مفاهیم اساسی شیعه نظیر اجتهاد، انتظار و تقیه افزوده شد. این تحول معنایی در نظام مفهومها، یک دگردیسی در درون الهیات شیعه را رقم زد که منجر به تولد «اسلام سیاسی» در ایران معاصر شد.
Machine summary:
فرضيه پژوهش حاضر بر اين است که در عصر جديد با شکل گيري ميدان معنايي جديد و ورود مفهوم نوظهور انقلاب به درون نظام مفاهيــم شــيعه ، لايه هــاي معنايي جديدي به مفاهيم اساســي شــيعه نظير اجتهــاد، انتظار و تقيه افزوده شــد.
)کوزلک ، ١٩٨٢: ٤١٤( شکل گيري رخدادهاي سياسي نظير تحول انقلابي تا چه ميزان به تحول مفاهيم گره خورده اســت ؟ در شــرايط ي که مط العــات مربوط به انقــلاب عمدتا بر تحولات ســاختارهاي اجتماعي و اقتصــادي تاکيــد ميورزنــد شــايد صحبــت از نقــش تحــول مفاهيــم در شــکل گيري انقــلاب بــه اتهــام رنــگ و بوي ايدهآليســتي آن بــا ترديدهاي جدي مواجه شــود اما به نظر ميرســد با »شــيفت پارادايمــي« کــه اخيــرا در مط العات انســاني معاصــر رخ داده و با تاثيرپذيــري رويکرد جامعه شناسي از»چرخش زباني« )رک: نش ،١٣٨٦: ٧( ديگر به سختي بتوان نسبت به نقش تحول مفهومها در سرنوشــت رخدادهاي سياســي بيتفاوت ماند.
در همين راستا، پرسش اين است که طرح و تحول معنايي مفهوم انقلاب، چگونه منجر به تولد اســلام سياســي در ايران معاصر شــد؟ فرضيه اي که در پاســخ مط رح شده اين است که در عصر جديد با شکل گيري ميدان معنايي جديد و ورود مفهوم جديد انقلاب به درون نظام مفاهيــم شــيعه ، لايه هــاي معنايي جديدي به مفهومهاي پيشــين اضافه شــد.
با اين مقدمــه ميتــوان بــه طرح ايــن پرســش پرداخت که طــرح مفهوم انقــلاب چگونه بــه تحول معنايي در نظام مفاهيم اســلام شــيعي شــکل داد که منجر به تولد اســلام سياسي در ايران معاصر شد؟ سرگذشت مفهوم انقلاب ســامان سياســي جهــان ســنت مبتنــي بــر نظمــي الهياتي بود کــه نکوداشــت انقــلاب در آن همــواره بــا امتناع مواجه بود.