Abstract:
یکی از مهمترین مباحث اعتقادی، مسئله جایگاه وجودی پیامبر خاتم صلّی الله علیه و اله و سلّم پیش از مرتبه طبیعت است. شناخت و فهم صحیح این مسئله، در بسیاری از مسائل دیگر همچون تفویض امور خلائق، وساطت حضرات معصومین در آفرینش و برخی دیگر از حقوق ایشان بر مخلوقات، تاثیر قابل توجهی خواهد داشت. یکی از راههای شناخت این مهم، بررسی روایات خلقت نوری اهل بیت علیهم السّلام است. در این پژوهش تلاش شده تا با گردآوری کتابخانهای اطلاعات و به مدد تحلیل و توصیف دادهها، به دیدگاه سه حکیم عالیقدر در جهان اسلام، ملاصدرا، فیض کاشانی و علامه طباطبایی، و در ضمن آن، به سه روایت در این باب اشاره شود. حاصل به دستآمده چنین است که هر سه فیلسوف، روایات خلقت نوری را پذیرفته و لازمۀ آن را عینیت عقل اول و نور پیامبر خاتم صلّی الله علیه و اله و سلّم و اهل بیت علیهم السّلام میدانند.
One of the most important religious issues is the matter of the existential position of khatam al-anbiyaʾ (the seal of the prophets) before the stage of the natural world (matter). The knowledge and correct understanding of this issue have a considerable effect on many other matters such as the delegation (tafwid) of creatures’ matters, the intermediary of the holy infallibles in the creation and some other infallibles’ rights to the creatures. One of the ways to know this important thing is to study the narratives of al-nur (the light) creation of Ahl al-Bayt (a) (Arabic: اهل البیت). In this note with library data collection, it has been attempted to determine the opinions of three great philosophers in the Islam world; Sadr al-Muta'alehin, Fayd al-Kashani and Allamah Tabatabaei, and within it to three hadiths. The outcomes are the three philosophers have accepted the light creation and its prerequisite is the first intellect objectivity and the light of the of khatam al-anbiyaʾ (the seal of the prophets) and Ahl al-Bayt.
Machine summary:
از پیامبر خاتم صلیاللهعلیهوآله با عبارات و الفاظ متعددی نقل شده است که حضرت، خود را اولین مخلوق الهی معرفی کرده است؛ برای نمونه میتوان به سه روایت ذیل اشاره کرد: ـ «أَوَّلُ مَا خَلَقَ اللّٰه رُوحِی» (مجلسی، 1403: 54/309)؛ نخستین چیزی که خداوند آفرید روح من بود.
حال که با توجه به روایات فوق، مسئلۀ خلقت نوری و به عبارت دیگر، تقدم آفرینش نور و حقیقت وجودی پیامبر صلیاللهعلیهوآله و اهل بیت علیهمالسلام روشن شد، میتوان به موضعگیری سه حکیم برجسته در فلسفه اسلامی اشاره کرد.
به عبارت دیگر، ماهیت انسانی پیامبر صلیاللهعلیهوآله از حیث بشریت، مانند سایر نفوس است؛ اما جوهر نفس نبی صلی الله علیه وآله به تمام هویت و از این حیث که به نهایت مرتبۀ هر عقل و هر نفسی رسیده است، شریفترین و کاملترین نفس انسانی است (همو، 1981: 8/246) و همان گونه که در قوس نزول، میان حق و ارواح عقلیه واسطهای نیست، در قوس صعود، میان حق و ارواح نبویه نیز واسطهای نیست (همو، 1361ب: 3/69).
فیض در شرح نخستین حدیث اصول کافی مینویسد عقل نخستین که اول مخلوق حق تعالی است، بعینه همان نور پیامبر خاتم صلیاللهعلیهوآله است و حقیقت وجودی اهل بیت و سایر انبیاء علیهمالسلام از آن نشئت گرفته است.
2ـ با وجود اختلافات در کلام ملاصدرا، به نظر میرسد ملاصدرا روایات خلقت نوری را پذیرفته، معتقد است که نور پیامبر خاتم صلیاللهعلیهوآله در حقیقت همان عقل اول است.