Abstract:
با شکل گیری مفهوم حدیث در سده اول هجری، اعتبارسنجی حدیث نیز مورد توجّه قرار گرفت. این مسئله با قدمت چهارده سده در جهان اسلام، فراز و نشیبهای گوناگونی طی نمودهاست ولی با این وجود امروز تصور میشود تنها مؤلفهای که عالمان مسلمان در طی این سدهها برای سنجش اعتبار احادیث مورد استفاده قرار دادهاند، نظر به رجال سند و بررسی احوال آنان از حیث عدالت و ضبط بوده است، در حالی که دادههای تاریخی این انحصار را نمیپذیرند. در این مقاله به معرفی یکی دیگر از مؤلفههای اعتبارسنجی حدیث که از دیرباز در میان محدّثان مورد توجه بوده است و میتوان آن را نقد «منبعمحور» حدیث نامید، میپردازیم. در راستای اثبات وجود این مؤلفه در میان محدّثین متقدّم فریقین، در گام اوّل به مکتوب بودن انتقال احادیث نزد متقدّمین میپردازیم و با تبیین و بازخوانی تاریخ تدوین حدیث در میان فریقین، میزان اتّکا به آثار مکتوب را بررسی میکنیم. در گام دوم با الهام از اصطلاحات روششناسی تاریخ و صورتبندی این مؤلفه، آن به دو مرحله اعتبارسنجی درونی و بیرونی تقسیم میکنیم و با بررسی شواهد تاریخی، نشان میدهیم هر دو مرحله از اعتبارسنجی منبعمحور در میان محدثین متقدم امامی، خصوصاً در سدههای سوم تا پنجم هجری وجود داشته است اما در میان محدّثین اهل سنّت به دلیل محدودیتهای موجود، تنها اعتبارسنجی بیرونی مورد استفاده قرار گرفته و اعتبارسنجی منبعمحور را نزد آنان با نقص مواجه نمودهاست.
With the emergence of the concept of hadith in the first century AH, the validation of hadith was also taken into account. Today it is thought that the only component that Muslim scholars have used to assess the validity of hadiths has been the Rejali validation. This article introduces another component of the validation of hadith that has long been considered among the traditions and can be called the "source-based" validation of hadith. In order to prove the existence of this component amongst the early muslims, We first study the role of the written transferring of hadith in the Muslims. In the second step, inspired by the textual criticism, we formulated this component and divide it into two stages: internal and external validation. and by examining historical evidence, we show both stages of source-based validation among Earlier Imami traditions existed, especially in the third to fifth centuries AH, but among the Sunni traditions, due to existing limitations, only external validation was used and their source-based validation was defective