Abstract:
بیان مساله
از تحولات کالبدی دوره ایلخانی در شهرسازی پدیده ابواب البر است.که در تنوع ،سازمان و عظمت همتایی نداشت. ابواب البر، شامل دو قسمت کلی«هسته مرکزی»و «شهرستان»بودند که با یک ساختار هندسی منظم و طرحی از پیش اندیشیده شده، شکل گرفتند.از آنجایی که شهرسازی ایلخانی در امتداد سنت شهرسازی در ایران است، نوآوری شهری در آن دوره نیز در همان امتداد قابل بررسی است. پیشرفت معماری ،نه در گسستن از گذشته بلکه در کاوش و جستجو و اعتنا به سنت های مطمین ، اصول و فن شناسی نهفته در آن است .
هدف
کریستوفر الکساندر در کتاب سرشت نظم ۱۵ ویژگی یک ساختار زنده که بر مبنای اصول "کلیت" استوار است را شرح می دهد. معتقد است پانزده ویژگی در ایجاد ساختارهای منظم و زنده موثر می باشد. در این پژوهش کوشش بر آن است با کاوش به اصول طراحی شهری نهفته در سازمان فضایی «غازانیه»و«ربع رشیدی»به عنوان نمونه های متعالی ابواب البر دست یابد. سوال : اصول طراحی شهری الکساندر تا چه میزان بر ساختار شهر از پیش طراحی شده ابواب البر متعالی ایلخانی (ربع رشیدی و غازانیه) تعمیم پذیر است؟
روش تحقیق
در راستای پاسخ به سوال و نیل به هدف راهبرد انتخابی پژوهش تاریخی -تفسیری می باشد و فرآیند پژوهش در دو گام می باشد:یکم به مطالعه سازمان فضایی ابواب البری در بستر اسناد تاریخی می پردازد و دوم تعمیم پذیری اصول نظریه «ساختار زنده»بر«سازمان فضایی ابواب البر» را ارزیابی می کند.
نتیجه گیری
نتایج این پژوهش نشان میدهد سازمان فضایی «شنب غازان» و «ربع رشیدی» ،منطبق براصول پانزدگانه «مقیاس های مختلف»،«مراکز نیرومند»، «مرزها»، «تکرار متناوب»، «فضای معین»،«شکل خوب»، «تقارن موضعی»، «انسجام و ابهام عمیق»،«تضاد»، «درجه بندی»، «ناهمگونی»، «پژواک »، «فضای خالی»، «سادگی و آرامش درونی»، «جدایی ناپذیری» اصول پانزده گانه نظریه ساختار زنده می باشد و این می تواند به عنوان یک رهیافت برای طراحی و سازماندهی شهرهای فاقد نظم امروزی باشد.
Machine summary:
با توجه به سازمان فضایی غازانیه (تصویر 4) که متشکل از هستۀ مرکزی، شهرستان، محور«بازار غازانی» درامتداد دروازۀ بغداد است (اسکویی و همکاران، 1391، 57) و بازار آن که بهعنوان مسیر زندۀ شهر در نظر گرفته میشود (ابن بطوطه، 1359، 28) و همچنین اهمیت وجود میادین در شهر (همدانی، 1373، 1975) و تأکید زیاد بر طراحی معابر ورودی (ابن بطوطه ، 1359، 253) و قرارگیری هستۀ مذهبی-فرهنگی موقوفی در مرکز شهر (همدانی، 934،1975( و وجود گنبد غازانی در نقطۀ محوری و کانونی شهرک غازانیه (کاشانی، 1348، 179)، همچنین شکلگیری فضاهای شهری تشکیلدهندۀ شالودۀ شهر بر مبنای مرکزیت مقبره میتوان بازتاب اصل مراکز نیروند در ساختار ابواب البر شنب غازان را استنباط کرد.
همینطور در مورد بازتاب اصل مرکز نیرومند در ربع رشیدی با توجه به دیاگرام ترسیمی سازمان فضایی ربع رشیدی (تصویر 5) و با توجه به اینکه ساختار ربع رشیدی متشکل از هسته، شهرستان، بازار (اسکویی وهمکاران، 1391، 57) است و همچنین با توجه به شکلگیری شهرک رشیدیه از دو قسمت «ربع رشیدی» و «شهرستان رشیدی» که در آن «ربع» محلۀ فرهنگی و «شهرستان رشیدی» محلۀ مسکونی بود؛ و مقبرۀ برجیشکل خواجه رشید الدین فضل الله معروف به «گنبد» در میانۀ مجموعۀ ابنیه ربع قرار داشت و پیرامون آن با تأسیساتی احاطه میشد (همدانی، 1313، 42)، نتیجه میشود فضاهای شهری این مجموعهها بر مبنای اصل تمرکز قرار گرفتهاند و بخش عمدۀ بناها در بخش مرکزی شهر متمرکز شدهاند و میتوان بازتاب اصل مراکز نیرومند در ساختارابواب البر ربع رشیدی و شنب غازان را استنباط کرد.