Abstract:
ابنسینا در چند اثر مهم خود، ماهیت ادراک را عبارت از دریافت صورت مُدرَک (أخذ صورةِ المُدرَک) دانسته است. تعبیر «صورة المُدرَک»، مشتمل بر ابهامی اساسی است که درقالب دو دیدگاه اصلی رقیب در فلسفۀ اسلامی صورتبندی شده: یکی دیدگاه وحدت ماهوی صورت ادراکی و مُدرَک؛ دیگری دیدگاه شَبَح. داوری دربارۀ این دو دیدگاه با تمرکز بر آثار خود شیخالرئیس چندان آسان نیست؛ زیرا افزونبر یکدستنبودن و ناسازگاری سخنان او در آثار مختلفش، لوازم نهچندان قابل پذیرش هریک از دو دیدگاه، مشکلاتی را در این حوزه ایجاد میکنند. با توجه به امکانپذیرنبودن بررسی شواهد له و علیه هردو نظریه در یک مقاله، در این پژوهش، بر شواهد نظریۀ وحدت ماهوی صورت ادراکی با مُدرَک خارجی متمرکز شده و برپایۀ دو دسته شواهد متنی و فرامتنی فراهمآمده نشان دادهایم در مجموعۀ آثار ابنسینا نشانههایی مهم دالّ بر این مسئله وجود دارد که مراد وی از «صورت» در تعبیر «صورة المُدرَک»، شبح بهمعنای مصطلح آن نیست؛ بلکه براساس آنچه در عبارتی از إشارات نیز آمده، منظور او «حقیقة الشیء» است؛ یعنی «ما به الشیء هو هو» یا «ماهیتِ بالمعنی الأعم شیء».
Machine summary:
با توجه به امکان پذیرنبودن بررسی شواهد له و علیه هردو نظریه در یک مقاله ، در این پژوهش ، بر شواهد نظریۀ وحدت ماهوی صورت ادراکی با مدرک خارجی متمرکز شده و برپایۀ دو دسته شواهد متنی و فرامتنی فراهم آمده نشان داده ایم در مجموعۀ آثار ابن سینا نشانه هایی مهم دال بر این مسئله وجود دارد که مراد وی از «صورت » در تعبیر «صوره المدرک»، شبح به معنای مصطلح آن نیست ؛ بلکه براساس آنچه در عبارتی از إشارات نیز آمده ، منظور او «حقیقه الشیء» است ؛ یعنی «ما به الشی ء هو هو» یا «ماهیت بالمعنی الأعم شیء».
با توجه به سور کلی این کلام و همچنین معناشناسی واژه «إدراک» که پیشتر درباره آن سخن گفتیم ، به نظر می رسد ازدیدگاه وی ، خودآگاهی یا علم ما به خویشتن نیز عبارت از دریافت صورت خویشتن است ؛ اما روشن است که ازنظر ابن سینا در خودآگاهی و علم به خویشتن ، ما خویشتن را بدون هیچ واسطه ای درک می کنیم و شبح ، واسطه در ادراک نیست ؛ به بیان دیگر، در خودآگاهی ، مدرک ماهیتا و وجودا با مدرک، یگانگی دارد و چنان که در توضیح درباره نظریۀ وحدت ماهوی صورت ادراکی و مدرک خارجی گفتیم ، تفاوت دگرآگاهی با خودآگاهی ، این است که در دگرآگاهی ، مدرک، وجودی متمایز از مدرک دارد؛ درحالی که در خودآگاهی ، وجود مدرک با مدرک، یگانه است ٢ (ابن سینا، ١٣٨١، ص .