Abstract:
در دورۀ قاجار گروههای مختلفی در قالبهای گوناگون مانند سیاحان، تاجران، میسیونهای مذهبی
و پزشکان به ایران سفر کردند و در نتیجه، زمینۀ بررسیهای مختلف در ایران به طور عام فراهم
شد. به این ترتیب، سفرنامههایی که در این دوره از افراد خاص بر جای مانده اند ، به دلیل
محتواهای ویژه، از جمله توصیف وضعیت اجتماعی و فرهنگی از اهمیت بسیاری برخوردار
هستند. در دوره قاجار تعدادی از پزشکان نیز به قصد امور پزشکی به ایران آمدند که موجب شد
از نزدیک با انواع بیماریهای ایرانیان آشنا شوند و برای بهبودی بیماریهای مردم، کمر به خدمت
ببندند.
جان ویشارد یکی از این پزشکان امریکایی است که در سالهای 1910-1891 م / 1289 1270 ش،
مصادف با دوره پادشاهی ناصرالدین شاه، مظفرالدین شاه و محمدعلی شاه، به کار طبابت در
مناطقی از ایران اشتغال داشت. بازتاب محتوای کتاب خاطرات بیست سالۀ او در مورد زندگی
ایرانیان و طبابت وی در زمانی که بیماری وبا در شهرها و مناطق مختلف جمعیتی شیوع یافته بود،
تصویری گویا از شرای زندگی اجتماعی مردم و مواجهه آنها با بیماری همهگیر وبا ارائه می دهد.
اثر جان ویشارد و نیز سایر » بیست سال در ایران « این مقاله به شیوۀ توصیفی و با تکیه بر کتاب
اسناد و منابع کتابخانه ای، خاطرات این پزشک را در مقولۀ فضای عمومی حاکم بر وضعیت
اجتماعی فرهنگی مردم و خدمات پزشکی ارائه شده در همه گیری وبا و تاثیرگذاری آن،
بازنمایی کرده است.
Machine summary:
(بورل ، ١٣٩٢: ١) در اين دوران ، شيوع روزافزون انـواع بيمـاريهـاي واگيـردار بـه خصـوص وبـا از يک سو، و ناکارآمدي نسبي طب سنتي در درمان بيماريها از سوي ديگر، عرصۀ حيـات را براي اقشار مختلف جامعۀ ايراني تنگ کرده بود؛ از ايـن رو حکومـت وقـت ، در پـي چاره جويي و اقدام براي مقابله با بيماري، به گسترش و فراگيـري علـوم پزشـکي روي آورد و در زمان حکومت ناصرالدين شاه مسائل پزشکي در امـور ديـواني مـورد توجـه قرار گرفت ؛ و به اين ترتيب ، پزشکان خارجي به دربار ايـران دعـوت شـدند (زنديـه و ديگران ، ١٣٩٦: ٢٦).
از آنجا که يکـي از منـابع ارزشـمند در مسـائل اجتمـاعي ايـران عصـرقاجار، متـون سفرنامه ها و خاطره نويسيهاي اين دوره است ؛ کتاب جان ويشارد علاوه بر موضـوعات مربوط به پزشکي، شرايط همه گيري وبا و کمک به مردم براي درمان اين بيماري، مملـو از مشاهدات نويسنده در مسائل اجتماعي از جمله وضعيت فرهنگ عمومي مردم اسـت و چون محتواي کتاب ، بازتاب واقعيت هاي موجـود آن دوره بـه شـمار رود، مـيتوانـد شواهد و مستندات خوبي براي مطالعات مردم شناسي باشد.
اين مقاله که براي ويژه نامۀ همه گيري کرونا، از سـري انتشـارات «فصـلنامه فرهنـگ مردم ايران » تدوين شده است ، ابتدا فضاي عمومي حاکم بر فرهنگ و جماعت ايراني را در شهرهاي دورة قاجار از ديـدگاه و مشـاهدات ويشـارد، پزشـک امريکـايي بازنمـايي ميکند و سپس با توجه به فضاي عمومي حاکم ، به شيوع بيماري وبا، چگونگي مبـارزه با آن و انجام کارهاي درماني از ديدگاه اين پزشک ، چنان که در کتـاب خـاطرات خـود نقل کرده ، مي پردازد.