Abstract:
ملی شدن صنعت نفت در ایران از زمان به وجود آمدن حکومت مشروطه در ایران یکی از خواستههای نمایندگان مجلس شورای ملی بوده است. این خواسته پیش از ملی شدن صنعت نفت در مجالس مختلف ابراز گردید که با مخالفتهایی روبرو گردید و یکی از مخالفان نیز محمد مصدق بود. هدف مقاله حاضر واکاوی و تحلیل چگونگی نقش دولت آمریکا در هدایت و حمایت از مصدق و جبهه ملی در خلع ید و اخراج انگلیس از صنعت نفت ایران و چگونگی ورود شرکتها و کارتلهای نفتی جهانی به صنعت نفت ایران و اینکه چه عواملی موجب گردید که مصدق از یک مخالف ملی شدن صنعت نفت به یک مدافع و پیشرو این جریان تبدیل گردد. بر همین اساس مقاله حاضر با استفاده از روش تحلیلی – توصیفی و با تکیه بر منابع کتابخانهای و الکترونیکی ضمن بررسی علل ملی شدن صنعت نفت ایران به چگونگی هدایت و حمایت آمریکا از ملی شدن صنعت نفت ایران پرداخته است. یافتهها نشان میدهد مصدق در ابتدا یکی از مخالفان طرح ملی شدن صنعت نفت ایران بود ولی با ورود آمریکا به صحنه و تمایل به حضور در صنعت نفت ایران مصدق نیز به جریان ملی شدن صنعت نفت پیوسته و تمام اقدامات وی در زمان نخست وزیری با هماهنگی و حمایت دولت آمریکا صورت میگرفته و در پایان بعد از مایوس شدن دولت آمریکا از وی، با همراهی دولت انگلیس وی را سرنگون کردند و شرکتهای نفتی آمریکا وارد ایران شدند.
Machine summary:
رقابت آمریکا با انگلیس در شکسته شدن انحصار نفتی در دولت مصدق علیاکبر رضایی 1 ، محمد منصوری 2 چکیده ملی شدن صنعت نفت در ایران از زمان به وجود آمدن حکومت مشروطه در ایران یکی از خواستههای نمایندگان مجلس شورای ملی بوده است.
شرکتها و دولت آمریکا نیز که خواستار حضور در صنعت نفت ایران و شکستن انحصار انگلیس بودند، از ملی شدن نفت ایران حمایت میکردند تا فضا برای حضور خودشان در ایران، که هم در همسایگی دشمن بزرگشان اتحاد جماهیر شوروی بود و هم دارای منابع نفتی بسیاری بود، باز شود.
این امتیاز، شرکت نفت ایران و انگلیس را به علت ورود آمریکاییها در صحنه نفت ایران و طرح شرایطی که از شرایط امتیاز دارسی برای ایران نافعتر بود دچار نگرانی نمود ولی امتیاز جدید طولی نکشید که از بین رفت؛ زیرا چهار ماه بعد واقعه اسفناکی در تهران رخ داد که ضمن آن کنسول آمریکا به نام رابرت ایمبری 3 کشته شد و به دنبال این حادثه شرکت سینکلر اظهار نمود که ادامه عملیات اکتشاف به علت امنیت امکانپذیر نیست و خواه به سبب این نگرانی، خواه به علل دیگر از تعقیب فعالیت خود در ایران منصرف گردید (روحانی، 1351: 61-62).
همزمان با تلاشهای دولت آمریکا برای حضور در عرصه نفت ایران و شکستن انحصار انگلیس در ایران، محمد مصدق نیز با جریان موسوم به ملی شدن صنعت نفت ایران همراه گردید.