Abstract:
تشابه اسمی و قرابت مفهومی میان برخی مقامات سلوک، همچون ذکر و تذکر سبب شده ماهیت دقیق این مقامات در هالهای از ابهام بماند. در برخی آثار عرفانی، این اسامی به صورت مترادف و در مورد یک مقام بهکار رفته و در برخی دیگر، بین آنها تفاوت قائل شده و هر کدام را مقامی مستقل معرفی کردهاند. در این پژوهش برآنیم با توجه به کاربرد گسترده واژههای ذکر و تذکر در حوزههای عرفانی و غیرعرفانی، ضمن بررسی معانی مختلف این دو واژه، به تطبیق آنها با یکدیگر بپردازیم. هدف آن است که مشخص شود آیا تفاوت بین ذکر و تذکر در عرفان، فقط اختلاف در تعابیر است و هر دو از یک حقیقت واحد سخن میگویند یا آن که با دو مقام مستقل روبرو هستیم. بدین منظور، از روش تحلیل تطبیقی استفاده شد. رصد آثار عرفانی نشان داد که این دو مقام ضمن اشتراک در مفهوم «یادآوری»، با یکدیگر تفاوت ماهوی داشته و جایگاه مستقلی در سلوک عرفانی دارند. مقام تذکر مربوط به مرحله اول سلوک (بدایات) است و بهواسطه یادآوری عبادات، سالک را به یاد خدا سوق میدهد؛ ولی مقام ذکر مربوط به مرحله پنجم سلوک (اصول) است و قلب سالک را بیواسطه به یادآوری دائمی خداوند مشغول میسازد.
The nominal similarity and semantic closeness between some houses of conduct, such as dhikr and tadhakkor, has caused the exact nature of these houses to remain in a haze of ambiguity. In some mystical works, these names are used interchangeably to refer to a house, and in others, they are distinguished from each other and each is introduced as an independent home. In this study, considering the widespread use of the words dhikr and tadhakkor in mystical and non-mystical fields, we intend to examine the different meanings of these two words and compare them with each other. The aim is to determine whether the difference between dhikr and tadhakkor in mysticism is only a difference in interpretation, and both speak of a single truth, or whether we are dealing with two independent positions. For this purpose, comparative analysis method was used. Observing mystical works showed that these two houses, while sharing the concept of "remembrance", are fundamentally different from each other and have an independent place in mystical conduct. The house of tadhakkor is related to the first stage of conduct (Beginnings) and leads the Passenger to the remembrance of God through the remembrance of worship, but the house of remembrance is related to the fifth stage of conduct (principles) and immediately engages the Passenger's heart in the constant remembrance of God.
Machine summary:
تحليل تطبيقي دو مقام «تذکر» و «ذکر» در سلوک عرفاني سميه السادات موسوي سيد حسين رکن الديني تشابه اسمي و قرابت مفهومي ميان برخي مقامات سلوک، همچون ذکر و تذکر سبب شده ماهيت دقيق اين مقامات در هاله اي از ابهام بماند.
با توجه به معناي اولي که فراهيدي براي ذکر بيان کرده و اشاره اي که به «حفظ کردن » در اين معنا داشته ، ميتوان گفت در تعريف تذکر، مراد وي از عبارت «آنچه از دست رفته »، چيزي است که بايد در خاطر ميمانده ولي فراموش شده است .
7 / 21 اما درمورد ذکر، با توجه به آنچه در رابطه با نسيان گفته شد و نيز با عنايت به رواياتي که ذکر را به عنوان الفاظي خاص (کليني ، ١٤٢٩ق ، ج ٦: ١٩٤) يا مجالس ديني (مفيد، ١٤١٣ق : ٢٢٢) به کار برده اند بايد گفت معناي جامعي که ميتوان از مجموع اين کاربردها به دست آورد همان معناي «يادآوري» است ؛ منتها به يادآوردن اموري که گاهي به دليل فراموش شدن و پاک شدن از صفحه ذهن ، بازيابي آن ها به تلاش و زحمت و حتي تحصيل دوباره نياز دارد.
تبيين مقام تذکر در سلوک عرفاني مقايسه دو مقام تذکر و ذکر در اين مقاله ، با تطبيق چهارچوب هاي اصلي آن صورت ميگيرد؛ لذا در ادامه براي معرفي هر مقام ، سه مؤلفه اصلي که عبارت اند از: تعريف ، مباني و مراتب ، بررسي شده و از ورود به جزئيات بيشتر خودداري ميکنيم .