Abstract:
برهانالدّین محقق ترمذی یکی از بزرگان طریقۀ مولویه است که در اوان جوانی به خدمت بهاءولد بلخی درآمد و در نزد او مراتب سلوک عرفانی را طی نمود؛ وی در تربیت مولانا نقش بسزایی داشت و توانست خداوندگار جوان را به وادی طریقت هدایت کند و او را در سلک عشاق عرصۀ ولایت قرار دهد. از سیّد سردان مجموعهای به نام «معارف» و چند تفسیر کوتاه از آیات قرآن کریم باقی مانده است که از علم دینی عمیق و بینش عرفانی بالای او حکایت میکند.
جستار حاضر که مبتنی بر مطالعات کتابخانهای است و با روش توصیفی - تحلیلی انجام میشود،
جستار حاضر که مبتنی بر مطالعات کتابخانهای است و با روش توصیفی – تحلیلی انجام میشود، بهرهگیری محقق ترمذی را از آیات قرآن و احادیث در تبیین مفاهیم عرفانی بررسی میکند و برای تحلیل بیشتر از دیدگاههای اهل عرفان نیز بهره میگیرد. نتیجۀ پژوهش آشکار میکند که محقق ترمذی از آیات قرآن و احادیث بیشتر در تبیین دو مبحث محوری تصوّف یعنی استفاده کرده است.
Borhanoddin Mohaghegh Termezi is one of the great men of Rumi School, who served Bahauddin Mohammad Balkhi at an early age and underwent mystical conduct with him. He played an important role in the training of Maulana and was able to lead the young Maulana to Wadi Tariqat and place him among the lovers of the arena of the province.
From Borhanoddin Mohaghegh Termezi , a collection called "Ma'aref" and a few short interpretations of the verses of the Holy Qur'an have been left, which indicate his deep religious knowledge and mystical insight.
The present study, which is based on library studies and is done by descriptive-analytical method, examines the use Borhanoddin Mohaghegh Termezi of Quranic verses and hadiths of the Prophet in explaining mystical concepts and for further analysis of Sufi views. The result of the research reveals that the Mohaghegh Termezi has used the verses of the Qur'an and the hadiths of the Prophet more in explaining the two central issues of Sufism, namely, "mystical conduct" and " The perfect holy man". In the subject of "mystical conduct", concepts such as separation from the divine court, repentance, carnal whims, unjust forgetfulness, etc. Complete, the order of seeing a perfect human being, etc. have been studied. Seyyed Sardan, with his interpretive insight, has provided deep mystical interpretations of the verses of the Qur'an and the prophetic hadiths, and with this preparation has explained the central issues of Islamic Sufism.
Machine summary:
جستار حاضر که مبتني بر مطالعات کتابخانه اي است و با روش توصيفي – تحليلي انجام مي شود، بهره گيري محقق ترمذي را از آيات قرآن و احاديث در تبيين مفاهيم عرفاني بررسي مي کند و براي تحليل بيشتر از ديدگاه هاي اهل عرفان نيز بهره مي گيرد.
داود واثقي خوندابي و همکاران در مقالۀ «پژوهشي در انديشه هاي برهان الدّين محقق ترمذي» (١٣٩٩) مهم ترين ارکان جهان نگري سّيد سردان را بررسي کرده اند؛ پژوهش هاي ذکر شده هيچ کدام با جستار حاضر همپوشاني ندارد و در اين پژوهش دو مبحث سلوک عرفاني و انسان کامل از نظرگاه قرآني – روايي سّيد سردان بررسي و تحليل مي گردد.
سّيد سردان که خود را از فانيان آستان الهي مي داند، برداشت هايي از آيات قرآن و روايات ارائه مي دهد که فراتر از ظواهر آن هاست و در گفتار علماي شريعت ديده نمي شود؛ به عنوان نمونه در مبحث سلوک عرفاني ، عذاب را به فراق از آستان الهي ، «ذِلکَ ذِکْريِ للذَّاکِرين َ» را به توبۀ تائبان ، «إَِّنمَا اْلمُشْرِکُونَ َ نجَس » را به آلوده بودن به هواجس نفساني ، «اذْکُرْ رََّبکَ إِذاَ نسيت َ» را به نسيان ذکر غير حق ، «أَْلقِ عَصاکَ» را به عصاي استدلال ، يقين را به فنا و مرگ اختياري ، «وَ أَنَّ إِلي رَِّبکَ اْلمُنْتَهي» را به مقصد الهي و سير في الله و «کَاْلأَْنعامَِ بلْ هُمْ أَضَل ُّ» را به ترککنندگان سلوک تأويل نموده است .
محقق ترمذي چونان ديگر متصوفه از ظواهر آيات و روايات عبور کرده و ادراک باطني خود را از اين ودايع الهي بيان مي کند که اغلب متفاوت با تفاسير اهل شريعت است .