Abstract:
از مهمّترین ویژگیهای منظومههای غنایی، پرداختن به احوال درونی شخصیّتها و نمودهای آن است. این احوال، با کهن الگوهای مطرح شده در علم روانشناسی رابطة تنگاتنگی دارد که نمونة آن، آنیما و آنیموس است. بر اساس نظریّة یونگ، کهنالگوهای آنیما، تجسّم روحیّات و گرایشهای زنانه در مرد، بر اساس تجارب نژادی در طول تاریخ است. در منظومة غنایی مهر و مشتری اثر عصار تبریزی، شاعر قرن هشتم، این گرایش به اشکال مختلف نمود یافته است. مهر، به عنوان معشوق کارکرد گستردهای در پیشبرد داستان دارد؛ ولی در برخی از موارد، روحیة زنانه، او را از دیگر شخصیّتها برجستهتر کرده است. همچنین، مشتری با ویژگیهایی از قبیل خلق و خوی مبهم و... به شخصیّت زنانه نزدیک میشود. در پژوهش حاضر که با بهرهگیری از منابع کتابخانه و روش توصیفی- تحلیلی انجام گرفته است، به بررسی و تحلیل این نمودها پرداخته میشود.
Machine summary:
تحلیلی بر کهنالگوی آنیما در منظومة غنایی مهر و مشتری اثر عصار تبریزی ويدا ركاب 1 ، آرش مشفقي* 2 و غلامحسين جوانمرد 3 چکیده از مهمّترین ویژگیهای منظومههای غنایی، پرداختن به احوال درونی شخصیّتها و نمودهای آن است.
(شمیسا، 1371: 55) آنیما در منظومة مهر و مشتری به اشکال مختلف متجلّی شده است که به آنها اشاره میشود.
صفت «بیگناهی» نیز میتواند بر «پریوش» بودن مهر تأکید داشته باشد: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} در ماجرای آگاهی بهرام از نامة مهر و مشتری، مهر با صفت «پریزاد» آمده است؛ به بیانی دیگر، علاوه بر این که مهر، دارای چهرهای همچون پری است، خصلتها و ویژگیهای پری را نیز به همراه دارد: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} متّصف به صفات ذاتی و ظاهری پری بودن، سبب شده است که آنیما شکل بارزتری در مهر به خود بگیرد و مشتری را به سوی خود، جذب کند.
(صرفی و عشقی، 1387: 62) بنابراین خلق و خوی مبهم حاصل گرایش روانی زنانه در روح مرد است که بر ادبیات – اعم از شعر و داستان- سایه افکنده است و در منظومة مهر و مشتری، همچون سایر منظومههای غنایی دیگر، خلق و خوی مبهم و احساس و حساسیّتهای غیر منطقی بازتاب فراوانی دارد.
در بخش آغازین منظومة مهر و مشتری، چهرهای که از معشوق ترسیم شده است با آنیما مطابقت دارد؛ لذا تصویری که مشتری در ذهن خود از مهر دارد معشوقی است که همچون زنی زیبا نمایان میشود.