Abstract:
واژه ظن از واژگان کلیدی قرآن کریم است که از ابعاد مختلف اعتقادی، اخلاقی و فقهی حائز اهمیت است. یکی از مسایل پردامنه درباره این واژه، اختلاف در مفهومشناسی آن در سیاقهای مختلف قرآنی است. سه دیدگاه اصلی در این باره وجود دارد. طبق دیدگاه رایج، بسیاری از مفسران و پژوهشگران، معنای اصلی ظن را گمان دانستهاند؛ اما واژه ظن را بهویژه در ده آیه بر خلاف ظاهر این آیات به یقین تفسیر کردهاند، زیرا معنای اصلی ظن را در این آیات مناسب ندانستهاند. این پژوهش تلاش کرده است تا به تحلیل انتقادی تفسیر ظن به یقین در آیات قرآن کریم بپردازد. باور به اعجاز لفظی و استعمال حکیمانه الفاظ در آیات قرآن کریم، پذیرش چنین نگاه تفسیری را در این آیات دشوار میسازد. بر این اساس در گام نخست به بررسی گزارشهای لغوی و تحلیل انتقادی شواهد و دلایل لغویان پرداخته است، زیرا گزارشهای لغوی در بسیاری اوقات مبنای تحلیلهای تفسیری بوده است و نشان داده است که معنای اصلی ظن یعنی گمان در تمام استعمالات این ماده لغوی دیده میشود و شواهد شعری مطرح در اثبات مفهوم علم و یقین برای لفظ ظن، با همان معنای اصلی ظن یعنی گمان قابل تبیین است. آنگاه بر پایه این تحلیل لغوی به بررسی مفهوم لغوی ظن و تفسیر آن در آیات اختلافی با تاکید بر سیاق آیات پرداخته است. در نهایت آنکه روشن شده است که کاربرد ظن با همان معنای اصلی خودش در تمام آیات قرآن کریم قابل دفاع است و در تناسب کامل با سیاق آیات است.
The word "Dhan" (uncertainty) is one of the key words in the Holy Quran, which is important from different religious, moral and jurisprudential aspects. One of the wide-ranging issues about this word is the difference in its conceptualization in different Quranic contexts. There are three main views on this. According to the common view, many commentators and researchers have considered the main meaning of Dhan to be uncertainty; but they have interpreted this word as certainty, especially in the ten verses, contrary to the appearance of these verses, because they did not consider the main meaning of Dhan in these verses. This research tries to critically examine the interpretation of Dhan and Yaqin in the verses of the Holy Quran using analytical-descriptive method. Believing in verbal miracles and the wise use of words in the verses of the Holy Qur'an, makes it difficult to accept such an interpretive view on these verses. Based on this, in the first step, it has examined the lexical reports and critically analyzed the evidence and reasons of the linguists. Because the lexical reports have been the basis of interpretive analyzes many times and have shown that the main meaning of Dhan is seen in all the uses of this lexical item. Besides, the poetic evidence presented in proving the concept of knowledge and certainty for the word Dhan can be explained with the very original meaning of it, which is uncertainty. Then, based on this lexical analysis, it has investigated the lexical concept of Dhan and its interpretation in different verses with emphasis on the context of the verses. Finally, it has become clear that the use of Dhan with its original meaning can be defended in all the verses of the Holy Qur'an and is in full accordance with the context of the verses.
Machine summary:
اين پژوهش تلاش کرده اســـت تـا بـا نگـاهي جـامع و در نظر گرفتن آراي مختلف و گزارش آراي مغفول ، با تکيه بر تحليل انتقادي گزارش ها و شـواهد لغوي و تبيين معناي اصـلي واژه ظن، همچنين تبيين مفهوم ظن در ســـيـاق آيـات قرآن کريم ضـــمن بررســـي ضـــمني ديدگاه هاي فوق در تفسير لفظ ظن در قرآن کريم، به تبيين ديدگاه صحيح بپردازد.
اما درباره اينکه ذکر دو معناي علم و يقين در گزارش هاي لغوي باعث شـــده اســـت تا برخي لفظ ظن را در زمره واژگـان اضــداد محســوب کننـد؛ ـباـيد گفـت ـبا توجـه ـبه بخش هـاي مختلف گزارش هاي لغوي و نيز شـواهدي که ايشـان ارائه داده اند، معناي علم يا يقين به عنوان معنايي خاص ، با تکيه بر برخي شــواهد براي ظن گزارش شــده اســـت، به طوري که در اين گزارش ها گاه به تفاوت بين ظن به معناي علم با علم يقيني اشــاره شـــده اســت و اين مطلب دلالت دارد که بايد ظن را به معناي علمي که احتمال خلاف در آن راه دارد، دانســت نه علم يقيني که ترديدناپذير اسـت ؛ بنابراين در گزارش اين معناي خاص هم همچنان آن جزء معنايي اصـيل در ماده ظن، يعني عدم اطمينان محفوظ اسـت.
لازم به ذکر اسـت در اکثر آيات قرآن ماده ظن به معناي معروفش تفسـير شـده اسـت و تنها در برخي از اين ٦٩ مورد اســتعمال ماده ظن به علم و يقين تفســير شــده اســت.
Tehran: Iran University of Medical Sciences - Institute of Medical History, Islamic and Complementary Medicine Studies.