Abstract:
اهداف و زمینهها: شاخص توسعه انسانی از شاخصهای مهم توسعهیافتگی است که در شناسایی میزان درجه توسعهیافتگی در حوزههای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کاربرد دارد. وقف به عنوان یک نهاد ملی مذهبی در ارتقا و بهبود این شاخصها در شهرها و خصوصاً در نواحی روستایی دارای کارکردهای موثری است. از نظرگاه تاریخی نیز وقف به عنوان سنتی نیکو از گذشتههای بسیار دور حتی قبل از زمان تصویب شاخص توسعه انسانی در دهه 1990، کمک به توسعه مناطق شهری و روستایی نموده و واقفان در صدد پرکردن خلاهای جوامع کوشیده اند. توجه به این امر مهم و سازنده، فارغ از تفکیک جنسیتی و فقط براساس احساس مسئولیت در قبال جامعهای که در آن زیست میکردند. هدف این پژوهش تمرکز بر شناخت نقش زنان روستایی در کمک به توسعه محل زندگیشان در دو بعد اجتماعی با تأکید بر بخش آموزش و بهداشت به کمک اسناد وقفی است.
روششناسی: این پژوهش بر پایه مطالعات توصیفی- تاریخی است و روش گردآوری اطلاعات با تکیه بر اسناد وقفی و کتابخانهای صورت پذیرفته است و در صدد آن است تا به نقش موقوفات زنان در شهرستان بیرجند و اثرات آن در بهبود شاخصهای توسعه انسانی در روستاها بپردازد. با توجه به جایگاه وقف در این خطه، هدف نشان دادن وسعت و اهمیت نقش زنان در امر وقف خصوصاً در شکلگیری فضاهای آموزشی و تربیت و تحصیل دانشآموزان و طلاب، نگهداری و پایداری مدارس، ایجاد حوضها و پایابها و در زمینه بهداشتی است.
یافتهها: یافتهها نشان میدهد زنان شهرستان بیرجند با وقف املاک و اموال خود تلاش در بهبود وضعیت خانوارهای ساکن در نواحی روستایی خصوصاً در امر آموزش و پرورش و تحصیل دانشآموزان و طلاب و خدماتدهی به آنان در ارتقا دانش، ایجاد و ساخت حمامها، حوضها و پایابها و همچنین در زمینه بهداشتی داشتند. از دیگر یافتههای این تحقیق آن است که در دورههای تاریخی همچون قاجار با وجود اینکه زمینه حضور زنان در اجتماع چندان هم فراهم نبوده، زنان از توجه به مسایل اجتماعی، فرهنگی و بهداشتی و امکانات مورد نیاز آن عصر غافل نبوده و با وقف بخشی از اموال و مستغلاتی که مالک آنها بودهاند، در رقم زدن و فراهمنمودن زمینههای توسعه نقش پر رنگی داشتهاند و این موضوع میتواند برای زنان و جامعه امروزی الهامبخش باشد.
نتیجهگیری: از آنجا که در هر کشوری سرمایههای انسانی یکی از عوامل توسعه محسوب میشوند زنان نیز بهعنوان نیمی از جمعیت هر کشور به طور معمول سهم قابل توجهی در توسعه دارند که این امر در خصوص زنان شهرستان بیرجند که مورد مطالعه ما در این پژوهش هستند، به خوبی صدق میکند. آمار مورد بررسی نشان میدهد که تقریبا 50% موقوفات در بخشهای مختلف در محدوده مورد مطالعه به زنان اختصاص دارد و بخش مهمی از نیازهای هر دوره به کمک این نهاد توسط زنان تأمین میشده است.
این نتیجه میتواند الهامبخش برای متولیان بخش وقف باشد و حضور زنان و مشارکت آنان را در اجتماع جدیتر تلقی نماید. به ویژه آنکه براساس موارد مورد بررسی زنان در عرصههایی حضور یافتهاند که جنبه احساسی و اخلاقی آن پررنگتر است همچون وقف بر مکتبخانه اطفال یتیم در هریوند و یا شکلدهی دارالایتام در شهر بیرجند و وقف رقباتی برای اداره آن که به واقع نشاندهنده نیازهایی است که در این خطه بهشدت به آن احساس نیاز میشد.
Aims & Backgrounds: The Human Development Index is an important indicator of development level in economic, social and cultural fields. As a national religious institution, endowment has played an effective role in the improvement of these indicators in cities, and especially in rural areas. As a good tradition remained from the past, endowment has contributed to the development of urban and rural areas even before the adoption of the human development index in the 1990s, and benefactors have improved communities. Regardless of gender, endowment is a matter of responsibility toward the whole community. The purpose of this study is to focus on understanding the role of rural women in improving their living environment in two social dimensions with an emphasis on education and health by using endowment documents.
Methodology: This study is a descriptive-analytical one and aims to show the importance of women’s endowment in human development index improvement in rural areas with a historical point of view and through information collecting from endowment documents. It also attempts to show the important role played by women in the development of educational environments for students, maintenance and of them, creation of pools and fords and providing health-related services.
Findings: The findings show that devoting their property women aimed to improve the living conditions of rural households, especially for students and providing education and health-related services, and construction of baths, ponds, and fords for them. Another finding of this study is that in historical periods, such as Qajar, women suffered from lack of presence in society; however, they did not fail to pay attention to social, cultural and health issues as well as the facilities needed in that era. By donating part of their properties, they played a vital role in development. This can inspire today’s women and society.
Conclusion: Human capital is one of the main factors contributing to the development of every country, then women, who typically make up half of the population in each country, play a significant role in this field, particularly among Birjand women. Women in this area have sacrificed themselves to solve problems. According to the statistics, approximately 50% of endowments in various sectors have been made by women, and a significant portion of needs in each era have been met by women through the institution of the endowment. This result can inspire trustees of the endowment sector and thus, increase women's participation in society. Especially, because women have been involved in poor areas, such as the endowments made to support a school for orphans in Harivand or foundation of an orphanage in Birjand