Abstract:
سلفیه همان کسانی هستند که خود را به سلف منسوب کردهاند. آنان در قرن دوم هجری با جریان اهل حدیث ظهور کردند و چنین میپنداشتند که تمام آرایشان به امام احمد بن حنبل (قرن سوم) منتهی میشود؛ یعنی همان کسی که در قرن سوم اعتقادهای سلف را زنده کرد و در راه آن جنگید. آنگاه در قرن هفتم ظهور تازه یافتند و ابن تیمیه آن را دوباره زنده کرد و مسائل دیگری به آن افزود که همه را به اندیشه واداشت. در ادامه در قرن دوازدهم در شبه جزیرۀ عربستان محمد بن عبد الوهاب این اندیشهها را احیا کرد که وهابیان همچنان تا به امروز منادی این افکارند (ابوزهره، 1996م، فصل سلفیان). بنابراین از اصحاب حدیث و احمد بن حنبل میتوان به عنوان تبار فکری سلفیان و ابن تیمیه یاد کرد.اصطلاح سلفیه را در آثار کلامی و فِرَقی، برای اولین بار شهرستانی در بارۀ گروهی از اخباریهای شیعه به کار برد، (شهرستانی، 1373ش/ 1415ق، ص193) اما این اصطلاح متروک ماند تا در قرون اخیر برخی گروههای اهل سنت آن را برای خود برگزیدند (اللهبداشتی، 1393ش، ص36).از آن جهت که ابن تیمیه پیرو اعتقادات اصحاب حدیث است، تمامی عقاید آنها را میپذیرد و به پیروی از او بیشتر سلفیان، بهویژه وهابیت، حدیثگرا بودند و همۀ عقاید اصحاب حدیث را پذیرفتهاند؛ بنابراین اصحاب حدیث و عقاید آنها به عنوان پیشنۀ تاریخی مکتب سلفیه به حساب میآیند.
Machine summary:
در این مقاله، در باره سلفیه و روش فکری آنها در دینشناسی، تقسیمبندیهای جریانهای سلفی، سلفیان پیش از ابنتیمیه بهعنوان سردمدار جریان سلفیه، و نیز از اصحاب حدیث بهعنوان تبار و پیشینه ابنتیمیه و سلفیه، بحث و نقد و بررسی میشود.
در این مقاله، در باره سلفیان پیش از ابنتیمیه، روش فکری سلفیها در دینشناسی، تقسیمبندیهای جریانهای سلفی و تبار و پیشینه فکری ابنتیمیه و اصحاب حدیث بهعنوان تبار فکری ابنتیمیه، بحث و تحلیل و نقد و بررسی اجمالی میشود.
سلفیان پیش از ابنتیمیه افراد ذیل، برخی از سلفیانی هستند که پیش از ابنتیمیه میزیستند و هرگونه تأویل آیات و روایات را مردود میدانستند و بر ظاهر آیات و روایات نظر داشتند و از تشبیه دوری میجستند: ( ابنخزیمه (311ق) محدث معروف شافعیمذهب در کتاب التوحید واثبات صفات الرب مینویسد: «مذهب ما این است که آنچه را خداوند برای خود اثبات کرده، بپذیریم؛ ولی صفات خالق را به صفات مخلوق شبیه نمیسازیم» (ابنخزیمه،1431ق، ص11، 19، 23، 29، 42، 44، 89، 101و126).
در قرن هفتم، ابنتیمیه ظهور کرد و در سال 698 قمری کتاب معروف و جنجالی خود به نام الفتوی الحمویة الکبری یا العقیدة الحمویة الکبری را در پاسخ به پرسشی در باب دیدگاه ائمه دین در باره آیات صفات نوشت و بهکرات از عقیده سلف یاد کرد و حدود پنجاه بار لفظ «سلف» را به کار برد و نوشت: «در عقل صریح و نقل صحیح، چیزی که مخالف طریقه سلفیه باشد، وجود ندارد» (ابنتیمیه، بیتا، ص46).