Abstract:
مذهب شافعی یکی از چهار مذهب اهلسنت است که در ایران رشد کرد و ایرانیان، بسیاری از مبانی علمی آن را تدوین کردند. ایرانیان در ابتدا برای کسب حدیث به نزد شافعی رفتند و از آن طریق با فقه شافعی آشنا شدند. برخی از خراسانیان، به نزد شاگردان شافعی رفتند و این مذهب را به ایران آوردند. این پژوهش، با بهرهگیری از منابع کتابخانهای و با روش توصیفی - تحلیلی و با هدف بررسی تاریخی حضور این مذهب در ایران، به این نتیجه دست یافته است که اولین حضور شافعیان در ایران از نیمه قرن سوم قمری در شهرهای مرو و اسفراین بوده و بعد از آن در نیشابور رواج یافته و در نیمه قرن چهارم قمری به دینور و کردستان رسیده است. ورود این مذهب بهدنبال حرکتی علمی بود که پس از تشکیل سلسلههای طاهریان و سامانیان شکل گرفت.
The Shafi'i school is one of the four Sunni schools of religious law initiated in Iran, and Iranians had a chief role in its foundation. The Iranians get familiar with Shafi'i jurisprudence by learning the hadith from Shafi'i. Some people of Khorasan visited the student of Shafi'i and introduced this school to Iranians. This article surveys the initial presence and acceptance of this school in Iran. The conclusion is that the Shafi'i school in Iran was active during the middle of the third century AH in the cities of Merv and Esfarayen, then from Nishapur to Dinawar and Kurdistan in the middle of the fourth century AH. This propagation was after the movements in knowledge during Tahirid and Samanid dynastie
Machine summary:
ابومحمد، عبدان بن محمد مروزی جنوجردی (٢٢٠-٢٩٣ق ) که او را امام ، حافظ ، ثقه ، زاهد و شیخ خراسانیان (سبکی ، ٢٩٧/٢؛ ابن جوزی، ٤٦/١٣؛ دمشقی ، ٤٠٦/٢ و ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ١٣/١٤) نام برده اند؛ احتمالا اسمش عبدلله بوده و مردم او را عبدان نامیده اند (ابن عساکر، ٣٥٩/٣٧) که نزد قتیبه بن سعید (٢٤٠ ق) و ابن راهویه (٢٣٧ ق) حدیث شنید (دمشقی ، ٤٠٦/٢؛- ابن جوزی، ٤٦/١٣) و بعد از آن به مصر رفت و نزد ربیع مرادی و مزنی فقه آموخت (سبکی، ٢٩٧/٢؛ ذهبی ، سیر اعلام النبلاء، ٩/١١).
در آغاز مذهب حنفی داشت ، اما بعد از آن به شافعی گروید (ابن شهبه ، ٨٢/١) به نزد شاگردان شافعی از جمله ربیع رفت و از آنان فقه آموخت (ذهبی ، سیر اعلام النبلاء، ٥٤٩/١٣؛ ابن شهبه ، ٨٢/١) به بغداد بازگشت و قبل از ابن سریج در عراق شیخ شافعیان بود (سبکی ، ١٨٧/٢).
تا آخر عمر در بغداد ماند (نووی ، ٢٠٢/٢؛ ابن اثیر، ٥٦٧/٦) و ٩٤ سال عمر کرد (الربعی الدمشقی، ٦٢٣/٢) و در سال ٢٩٥ درگذشت (ابن اثیر، ٥٦٧/٦؛ بغدادی ، ٣٨٣/١) و در آخر عمر اختلال حواس داشت (سبکی ، ١٨٧/٢؛ ابن جوزی، ٧٨/١٣؛ ذهبی ، سیر اعلام النبلاء، ٥٤٩/١٣) درباره ابوعبدلله اصفهانی (٢٩٩ ق)، در کتب تراجم از وی با عنوان «کاتب القاضی » نام برده شد و چنین آمده است که به مصر رفته و نزد اصحاب شافعی و ابن وهب فقه آموخته است (عسقلانی ، تهذیب التهذیب ٢٤١/٩؛ سبکی، ٢٤١/٢؛ اصبهانی ، ذکر اخبار اصفهان ؛ ٢٣٣/٢).
بعد از کسب علم به شهر خود اسفراین بازگشت و اولین کسی بود که فقه شافعی را به اسفراین آورد (ابن خلکان ، ٣٩٤/٦؛ ذهبی ، تاریخ الاسلام ؛ ٣١٥/٧ و سبکی ، ٤٨٧/٣) و تا پایان عمر به ترویج این مذهب در اسفراین پرداخت .