Abstract:
از زمان پیدایش علوم و گسترش آنهاء حکما برای جلوگیری از گسترش بیش
از حد و عدم خلط علومء ملاکی را برای تمایز علوم از یکدیگر قرار میدادند.
به همین منظور برای هر یک از علوم بالادستی یک ملاکی را قرار میدادند
تا علومی را که زیر مجموعه آنها هستند را بتوان تقسیم بندی کرد. اولین
تقسیم بندی ای که برای علوم مطرح میشود. ء تقسیم حکمت. به حکمت
نظری و عملی است. این تقسیم بندی را فلاسفه و حکما قبول دارند اما در
ملاک تمایز و تقسیم بندی آن اختلاف نظراتی وجود دارد. گروهی تمایز را
به موضوع و گروهی تمایز را به غایت میدانند. اما با این حال اشکالاتی
به هر دو ملاک وارد میشود و باعث میشود هدفی که از تقسیم بندی
علوم وجود داشت (عدم خلط علوم) محقق نشود. اما اگرچه برخی از این
اشکالات قابل حل هستندء اما با این وجود میتوان ملاک دیگری را برای
این تقسیم بندی اولیه مطرح کردء به گونهای که نه تنها مورد مقبولیت
قدما و متاخرین است» بلکه از متون و تراث علمی خود آنها نیز میتوان این
ملاک را استخراج کرد. با این کار هم از خلط علوم جلوگیری به عمل میآید
و هم روح جمعی دانش را حفظ خواهیم کرد.
Machine summary:
اما چيزي که باعث ترديد در موضع قدما ميشود اين است که آيا همين ملاک در تقسيم اوليه حکمت به علم نظري و عملي رعايت شده است يا خير؟ در مرحله بعد بايد اين پرسش مطرح شود که آيا تمايز به موضوع ميتواند در اينجا ما باعث تمايز حقيقي اين دو علم شود يا خير؟ براي پاسخ به اين سوالات به بيان چيستي و تعريف به طور کلي و بعد از آن به بيان موضوع هر يک از اين دو علم (نظري و عملي) ميپردازيم و سپس آن را مورد نقد و بررسي در کلام شهيد قرار ميدهيم.
اما اشکالي که به اين تقسيم بندي وارد ميشود اين است که ما برخي از علوم را که جزئي از حکمت نظري هستند را براي عمل کردن به آن ياد ميگيريم و غايت حکمت عملي در آن ها محقق است.
(مطهري،1389، ج7، ص229 ) خلاصه اينکه اگر مبناي تقسيم حکمت به نظري و عملي، موضوع آنها باشد اين اشکالات مطرح ميشود که اولا چه خصوصيتي ميان اين افعال اختياري و ساير افعال ديگر وجود دارد که باعث تمايز آنها شده است؟ و ثانياً اگر به اين اشکال پاسخ داده شود و توجيهي براي آن آورده شود با اشکال تداخل علوم چه ميکنيم؟ در طرف ديگر اگر مبناي تقسيم، غايت علم باشد، باز باعث ميشود بسياري از علوم که خود حکما معترفند که زيرمجموعه حکمت نظري است، جز حکمت عملي قرار گيرد.
بوعلي در کتاب الهيات شفا مطلب را اينگونه بيان ميکنند که اگرچه تمايز و تقسيم اوليه به وسيله غايت است، اما بايد توجه داشت که غايت علوم نظري استکمال قوي نظري و رشد عقلي است.