Abstract:
گسترش روابط ایران با غرب و افزایش آگاهی ایرانیان از دستاوردهای علمی و فنی کشورهای غربی در دورۀ قاجاریه باعث گرایش و تمایل بسیاری از منورالفکران و اصحاب جراید برای کسب فناوریهای جدید شد. یکی از این کشورهای غربی که موردتوجه قرار گرفت، آمریکا بود که با شتاب فراوان در مسیر توسعه و ترقی در حرکت بود. در این مقاله تلاش شده است با روش توصیفیتحلیلی و با بهرهگیری از نشریات و اسناد منتشرنشده، برای نخستین بار پیشرفت آمریکا در زمینۀ صنعت ریلی و راهآهن، بازتاب آن در اندیشۀ مصلحان دورۀ قاجاریه و پیامدهای آن در جامعه ایران مورد بررسی قرار گیرد و به دنبال پاسخ به این سؤال است که علیرغم تمایل ایران به الگوبرداری از راهآهن آمریکا چه علل و عواملی مانع ورود سرمایهگذاران این کشور به ایران شد. یافتههای تحقیق حاکی از آن است که اگرچه ایرانیان از دورۀ ناصری از طریق اروپا با راهآهن آشنایی داشتند، اما توسعۀ کمی و کیفی چشمگیر شبکۀ ریلی و قطارهای آمریکا باعث جلب توجه مطبوعات ایران به این کشور شد؛ بهنحویکه بهزودی آمریکا بهعنوان تنها الگوی ایجاد و توسعۀ راهآهن موردتوجه قرار گرفت. پژوهش حاضر همچنین نشان میدهد که چگونه دولتمردان ایران برای کسب این تکنولوژی جدید تلاش کردند؛ مذاکره با سفرای این کشور و اعزام نمایندۀ ویژه به آمریکا در دورۀ مظفرالدین شاه و تلاش برای انعقاد قرارداد ازجملۀ این اقدامات بود. اگرچه این تکاپوها به دلایل مختلف ناکام ماند اما اهمیت راهآهن را برای ایرانیان بیش از پیش آشکار کرد.
The expansion of Iran's relations with the West and the increase of the Iranians' awareness of the scientific and technical achievements of Western countries during the Qajar period caused the tendency of many enlightened thinkers and journalists to acquire new technologies. One of these Western countries was the United States, which was moving rapidly in the direction of development and progress. In this article, an attempt has been made to analyze the progress of America in the field of rail and railway industry, its reflection in the thought of the reformers of the Qajar period and its consequences in Iranian society, for the first time, implementing a descriptive-analytical method and using unpublished works and documents. The question is, despite Iran's desire to model American railways, what causes and factors prevented the investors of this country from entering Iran. The findings of the research indicate that although Iranians were familiar with railways through Europe from the Nasser period, the significant quantitative and qualitative development of the American rail network and trains drew the attention of the Iranian press to this country. In such a way that soon America was considered as the only model for the creation and development of railways. The current research also shows how Iranian statesmen tried to acquire this new technology, negotiating with the country's ambassadors and sending a special representative to America during the Mozafaruddin Shah period and trying to conclude a contract. Although these efforts failed for various reasons, it revealed the importance of the railway to Iranians more than ever.
Machine summary:
لازم به ذکر است که انعکاس تحولات آمريکا در صنعت ريلي در حالي بود که ايرانيان از دوره ناصري با راه آهن آشنايي داشته و اطلاعاتي در اين حوزه از کشورهاي اروپايي کسب کرده بودند و مذاکرات متعدد و بينتيجه زيادي هم در خصوص احداث راه آهن انجام داده بودند اما آگاهي از پيشرفت اين صنعت در آمريکا باعث شگفتي ايرانيان شده و چنان بازتابي در مطبوعات ايران داشت که زمينه را براي تحولات بعدي در حوزه راه آهن فراهم آورد.
در خصوص پيشينه تحقيق بايد يادآور شد که هيچ پژوهشي نيز به موضوع روند آگاهي ايرانيان از تکنولوژي آمريکا به ويژه راه آهن اين کشور نپرداخته است اما به طورکلي مقالاتي در مورد صنعت ريلي و راه آهن و مشکلات و موانع رشد آن در دورة قاجاريه نوشته شده اند که از آن ميان ميتوان به «مسأله راه آهن در ايران عصر قاجار» نوشته داريوش رحمانيان ، «راه آهن و ترقي از نگاه انديشمندان ايران عصر ناصرالدين شاه » نوشته غلامعلي پاشازاده ، «مذاکرات کلنل اسميث براي تأسيس راه آهن در ايران » نوشته ابراهيم تيموري اشاره کرد.
روزنامه ناصري خاطرنشان ميکند که «نيروي بخار مملکت را از خاک ذلت به سرير ثروت و دولت ميرساند، تجارت و صنايع را ترقي ميدهد» و در ادامه به انتقاد از عدم توجه ايرانيان به اين صنعت مهم پرداخته و ميافزايد: از نيويورک تا شيکاگو ٢٥ خط آهن کشيده شده است حال آن که در ايران هنوز ماشين بخار که مقدمۀ هر نوع ترقي محسوب ميشود، وجود ندارد (ناصري، ١٣١٧ق ، س ٦، ش ٣١: ٦) برخي ديگر از مصلحان هم براي نشان دادن اهميت راه آهن در پيشرفت يک کشور؛ خطوط ريلي مملکت را به انسان و راه آهن را به عروق و شرائين تشبيه ميکردند و ميافزايند که حيات هر مملکتي به راه آهن وابسته است .