Abstract:
عامل اقتصادی همواره به صورت یک علت ثابت در کنار سایر علل در پدید آمدن معلولهای تاریخی تأثیرگذار بوده است. در این میان، مالیات به عنوان جزیی از اجزاء اقتصاد در فراز و فرود دولتها نقش اساسی ایفا میکند. قوت و ضعف دولت ممالیک مصر (468-923 هجری) نیز تابع این عامل بوده است. ممالیک برجی (784-923 هجری) با وضع انواع مالیات و هزینۀ آن در بخش رفاه حکومتی و اداری، باعث شدند وصول و هزینهکرد مالیات از مسیر طبیعی خود خارج گردد. در نتیجه، کارآیی مثبت مالیات کمرنگ شده و این امر، پیامدهای منفی اقتصادی و اجتماعی به دنبال داشته است. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی به بیان تنوع مالیاتی دورۀ ممالیک برجی و پیامدهای آن بر جامعۀ مصر دورۀ ممالیک میپردازد. نتیجۀ این پژوهش نشان میدهد که در دورۀ ممالیک برجی، اتخاذ سیاست مالیاتی متفاوت نسبت به دورۀ اول حیات سیاسی این دولت، خاصه در وضع مالیات نامتعارف تحت عنوان مُکُوس، پیامدهای منفی اجتماعی مانند احتکار، رشوهخواری، مهاجرت روستاییان و شکاف طبقاتی را به دنبال داشته است و باعث گردید تا نظام مالیاتی که زمانی عامل اقتدار دولت بوده، اکنون به عامل ضعف آن تبدیل شود.
The economy and its components have always been influential as constant along with other causes in the emergence of historical effects meanwhile; taxes have played a key role in the history of Egypt as a factor in the rise and fall of governments. The sovereignty and weakness of the Egyptian government have also been subject to this factor. The Burji Mamluks (784-923 AH) by imposing all kinds of taxes and their costs in the governmental and administrative welfare sector, caused tax collection and spending to deviate from their natural path. As a result, the positive effectiveness of the tax has diminished and this has negative economic and social consequences. This research examines the tax diversity of the Mamluk period and its consequences on the Egyptian society during the Mamluk period with a descriptive-analytical method. The result of this research shows that during the Burji Mamluk period, a different tax policy compared to the first period of this government's political life, especially, the imposition of an unconventional tax under the name of Mukos (Customs duties) , led to negative social consequences such as hoarding, bribery, migration of villagers and class divide. And it caused the tax system, which was once the factor of the government's authority, to become the factor of its weakness.
Machine summary:
١ اما از سوی دیگر و در همان شرایط تـاریخی ، فاطمیان بعد از فتح مصر، با اتخاذ سیاست مناسـب خصوصـاً توسـط یعقـوب بـن کلـس در بخش مالیاتی و پولی (فیشل ، ١٤٠٨هـ : ٨١ به بعد) و نیز اقدامات اقتصادی مناسـب جـوهر صقلی ، در بازگشت رونق اقتصادی و رفـاه عمـومی مـردم در مصـر موفـق شـوند (واکـر، (44 :1383 درآمد دولت ممالیک ( ٦٤٨ – ٩٢٣ هـ) به عنوان حلقه پایانی سلسله های سیاسـی مصـر اسلامی قبل از تسلط عثمانیها بر مصر، بیشتر متکـی بـر مالیـات بـوده اسـت .
١. خراج : این مالیات مهمترین بخش درآمـدی مالیـات شـرعی بـه شـمار مـیآیـد، در اهمیت این نوع از مالیات ابن خلدون یک قاعده کلی را بازگو مـیکنـد: ( بـدان کـه دارایـی سلطان را چیزی جز، مالیات تامین و افزایش نمیدهـد) (ابـن خلـدون ، المقدمـۀ، ١٤٢٦هــ : ٢٦٥) خراج مالیاتی است که بر زمین هـای زراعـی ( اسـماعیل ، ١٩٩٨م : ١٥٥) کـه از آنهـا حبوبات ، خرما، انگور بدست میآید، دریافت مـیشـده اسـت ( المقریـزی، ١٤١٨هــ: ١٩٤) طبیعتاً آب نیل بعنوان عامل مؤثر در میزان خراج لحاظ میشود، از ایـن رو میـان رود نیـل و خراج ارتباط تنگاتنگی وجود خواهد داشت .
( ابن مماتی، ١٧٧١م : ١٣)در عهد ممالیک روزانـه لیسـت اسامی متوفیان مسلمان و غیرمسلمان توسط کاتب دیوان سلطانی در مصر و قاهره اعلام مـی گردید و چنانچه برای متوفی وارثانی پیدا نمیشد، اموال او از طریـق " دیـوان مواریـث " بـه بیت المال واگذار میشد( همان : ١٦٨) بنظر مـیآیـد دیـوان مواریـث در روزگـار مملوکـان ثروت هنگفتی برای دولت به ارمغان میآورده است چه این امر معلول مرگ و میرهای زیـاد بر اثر انتشار بیماریهای گوناگون چون طاعون و وبا در آن برهه زمـانی بـود.