Abstract:
نکاح بهعنوان یکی از عقود اسلامی، نقطه آغاز یک خانواده است. درباره این عقد و مراحل قبل و بعد از آن، احکام متنوعی مطرح شده است. یکی از احکام مرتبط با خواستگاری، که بسیاری از فقها بر آن تاکید و بر آن ادعای اجماع کردهاند، حکم وجوب پاسخ مثبت به خواستگاری مومن است. آنچه این نوشتار در پی آن است یافتن و دستهبندی اقوال موجود فقهای امامیه در این زمینه و نقد و بررسی ادلة قائلان به وجوب اجابت است. در این راستا، با روش توصیفی- تحلیلی، میراث مکتوب فقهای امامیه مورد کندوکاو قرار گرفته است. آنچه بهعنوان نتیجه این بحث قابل طرح است اینکه حکم وجوب پاسخ به خواستگاری مومن، پشتوانهای در ادله فقهی ندارد و با اصل برائت میتوان این وجوب را منتفی دانست. علاوه بر این اصل، ادله دیگری مانند سیره معصومان (ع) در زندگی شخصی، عدم وجوب اصل نکاح و همچنین توالی فاسد بر قائلشدن به وجوب، دلالت بر عدم وجوب دارد. آنچه ادله قائلان به وجوب، توان اثبات آن را دارد، وجوب اجابت پدر به خواستگار در صورت همکفوبودن و تمایل دختر به خواستگار است.
Machine summary:
با وجود تصور اولیهای که در مورد آزادی دختران در انتخاب همسر وجود دارد، در کلام برخی از فقها، به این حکم اشاره شده که اگر شخصِ خواستگار، مؤمن و از لحاظ مالی، توانمند باشد، بر ولی صغیره و یا بر خود دخترِ رشیده، واجب است که خواستگاری او را اجابت کند.
(محقق كركي، 1414، ج12، ص139) برخی دیگر از فقها نیز سرایتدادنِ وجوب به ثیّبه یا باکرهای که ولیّ ندارد را محل البته در متن کتاب آورده شده: «استجب اجابته» ولی ظاهرا اشتباه تایپی رخ داده است؛ زیرا در کتب لغت وجه متناسبی برای این فعل در این روایت یافت نشد و ظاهراً مراد «استحب اجابته» بوده است.
شمول حکم بر مخطوبه برخی از فقها، در مورد تعلّق وجوب بر مخطوبه، دو احتمال بیان کردهاند: احتمال اول اینکه بر مخطوبه نیز پاسخ مثبت واجب است، به دلیل اینکه شخص کفوی از وی خواستگاری کرده و همان طور که بر پدر، وقتی اختیار نکاح در دست اوست، اجابت واجب است، در موردِ مخطوبه نیز، واجب است؛ زیرا اختیار نکاح با خودش میباشد.
رابطه جواب مثبت به خواستگاری با حکم اصل نکاح با توجه به اینکه مشهور فقها، اصل نکاح را واجب نمیدانند (طوسی، 1387، ج4، ص160؛ همان، 1407 الف، ج4، ص245؛ طبرسی، 1410، ج2، ص107؛ محقق حلی، 1408، ج2، ص210؛ عاملی، 1410، ص173؛ علامه حلي، 1420، ج3، ص416؛ فخر المحققين، 1387، ج3، ص3؛ شهید ثانی، 1413، ج7، ص9 و صاحب جواهر، 1404، ج30، ص109) و حتی برخی در این زمینه، ادعای اجماع کردهاند (فاضل مقداد، 1425، ج2، ص136) نمیتوان پذیرفت که اجابت خواستگاری، واجب باشد.