Abstract:
خشکسالی یکی از پرهزینهترین بلایای طبیعی ایران میباشد. این امر ضرورت مطالعه در زمینه تعیین آسیبپذیری و شناسایی عوامل اثرگذار بر آن در مناطق مختلف کشور را مشهود میسازد. در این پژوهش هدف، مقایسه روشهای CVI و AHP در ارزیابی خشکسالی و سنجش آسیبپذیری اقلیمی استان گیلان بهمنظور شناسایی ابعاد آن است. روش پژوهش تحلیلی مکانی و ازنظر هدف کاربردی است. ابتدا مولفههای شاخص آسیبپذیری اقلیمی استان گیلان در هر دو مدل AHPو CVI، مولفههای منابع (R)، هواشناختی (W)، دسترسی (A)، ظرفیت (C)، استفاده و بهرهوری اقتصادی (U)، حفظ یکپارچگی زیستمحیطی (E)، ویژگیهای جغرافیایی (G) تعیین گردید. متغیرها با توابع عضویت فازی همسان شدند و در مدل AHP وزن دهی شد و نقشه پهنهبندی نهایی دو مدل AHPو CVI به دست آمد. در مدل AHP ازنقطهنظر کارشناسان اهمیت مولفه منابع (R) با وزن 0. 293 بیشترین و مولفه ویژگیهای جغرافیایی (G) با وزن 0. 045، کمترین مقدار بود. در بررسی متغیرها نیز در مدل AHP، متغیر مجموع بارندگی با وزن 0. 750 موثرترین متغیر و تنوع و کیفیت محصولات کشاورزی با وزن 0. 088 کم اثرترین متغیر از نظر کارشناسان بود. در بررسی مولفههای CVI، شاخص CVI کل استان 44. 5% به دست آمد. شاخص CVI در مولفه منابع (R)% 56. 12 بالاترین رتبه و در مولفه دسترسی (A) 36. 94% کمترین رتبه را به دست آورد. پهنهبندی مدل AHP نشان داد بخش میانی استان شامل رشت، سراوان، کسما، انزلی و بیشترین را با مساحت 42. 11 درصد دارد. در مدل CVI، بیشترین آسیبپذیری در کل شهرستان تالش با مساحت 15. 57 درصد میباشد. شهرستانهای آستارا و رضوانشهر با مساحت 20. 88 درصد در کلاس آسیبپذیری خیلی کم مشاهده گردید.
Drought is one of the most costly natural disasters in Iran and the need for a study to determine vulnerability and identify the factors affecting it in different parts of the country.The aim of this study was to compare CVI and AHP methods in assessing drought and measuring climatic vulnerability in Guilan province in order to identify its dimensions.The research method is spatial and applied in terms of purpose. In the AHP model, the importance of the resource component (R) with a weight of 0.293 is the highest and the weight of the component of geographical features (G) with a weight of 0.045 is the lowest. In the study of variables in the AHP model, the variable of total rainfall with a weight of 0.750 was the most effective variable and the variety and quality of agricultural products with a weight of 0.088 was the least effective variable according to experts. In the study of CVI components, the CVI index of the whole province was 44.5%. The CVI index had the highest rating in the resource component (R) at 56.12% and the lowest rating in the 36.94% component. The zoning of the AHP model showed that the middle part of the province, including Rasht, Saravan, Kasma, Anzali, has the highest area with an area of 42.11%. In the CVI model,the highest vulnerability is in the whole city of Talesh with an area of 15.57%.Astara and Rezvanshahr cities with an area of 20.88% were observed in a very low vulnerability class.
Machine summary:
اين پژوهش باهدف ارزيابي خشک سالي و سنجش آسيب پذيري اقليمي استان گيلان براي شناخت و طبقه بندي خشک سالي در نوار شمالي ايران و تعيين ويژگي هاي آماري آن ها و بررسي تغييرات اقليم و روند بارندگي در منطقه انجام گرفته است .
در زمينه خشک سالي و تبعات آن پژوهش هاي در ايران و جهان با روش هاي مختلف انجام پذيرفته است (رمضاني گورابي و کاظم نژاد، ١٣٩٠: ١)، تأثير نوسانات بارش بر ميزان توليد محصولات کشاورزي در شهرستان رودبار و محصول 1 -Smakhtin& hughes 2 - Xiao-Chen et al 3 - Vander Molen et al 4 -Song et al 5 - Füssel 6 - Khoshnodifar et al 7 - Keshavarz et al 8 - Zhang et al زيتون را مورد پژوهش قرار دادند.
نتايج پژوهش نشان داد که اين شهرستان از نظر فراواني وقوع طي دوره آماري، در سال هاي ٨٧-٨٦ و ٧٣-٧٢ به ترتيب با خشک سالي و ترسالي مواجه بوده است (قاسمي نژاد و همکاران ، ١٣٩٣: ٢١٣)، در پژوهش خود به ارزيابي ريسک خشک سالي استان اصفهان پرداختند.
نتايج نشان داد که درصد فراواني خشک سالي هاي دوره پيش بيني شده نسبت به دوره پايه تحت هر سه سناريو در مقياس يک ماهه و سالانه با استفاده از دو شاخص SPI و RDI کاهش داشته است و از طرف ديگر درصد فراواني ترسالي افزايش داشته است (کاظم نژاد و همکاران ، ١٣٩٧: ٨٩)، مطالعه باهدف بررسي و برآورد آسيب پذيري کشاورزي در برابر تغييرات آب و هوايي، شاخص آسيب پذيري CVI براي ١٦ شهرستان استان گيلان را موردمحاسبه قراردادند.