Abstract:
عقد یا ایقاع بودن ابراء آثار و نتایج متفاوتی دارد، دلایل چندی موجب اختلاف مذاهب فقهی در ایقاع یا عقد بودن ابراء شده است، از جمله آن دلایل آیات و روایاتی است که در آن ها واژه هایی ، مانند «صدقه» ، «هبه» و... در معنای ابراء به کار رفته است ، زیرا از یک سو مشهور فقهای اسلامی هبه و صدقه را عقد دانسته اند، که به قبول نیاز دارند؛ از سوی دیگر به سبب تفاوت ماهیت ابراء، هبه و صدقه، ابراء را ایقاع شمرده اند حال آن که عقد بودن صدقه مورد تردید است. شرط نبودن قبول بدهکار، همیشه موجب منت و اذیت بدهکار نیست تا عقد بودن ابراء را نتیجه دهد، بر فرض که شرط نبودن قبول بدهکار موجب منت و اذیت وی شود، با اسقاط ذمه او و ایقاع بودن ابراء منافاتی ندارد. اختلاف در اسقاط یا تملیک بودن ابراء نیز از جمله دلایل اختلاف در عقد یا ایقاع بودن آن است. اختلاف های مزبور موجب آن شده که برخی از فقهای امامیه در مورد عقد یا ایقاع بودن ابراء متوقف شوند، همچنین برخی از مذاهب فقهی اهل سنت وقوع ابراء با لفظ «ابراء» و وقوع آن با لفظ «هبه» را متفاوت بدانند. با توجه به دلایلی که ایقاع بودن ابراء را نتیجه می دهند، قانونگذار باید در تعریف ماده 289 قانون مدنی بازنگری کرده و در تعریف ابراء به ایقاع بودن آن تصریح کند تا از تفسیرهای گوناگون قانون مدنی جلوگیری نماید. پژوهش حاضر با روش توصیفی و تحلیلی انجام شده است.
AbstractThe contract of Abra' has different effects and results. Several reasons have caused differences in jurisprudential religions whether Abra' is a unilateral or bilateral contract. There are Quranic verses and hadiths where "charity", "donation" etc; are used as contract of Abra. Most of Islamic jurists have used donation and charity as a bilateral contract and require acceptance from the payee. On the other hand, due to the difference in the nature of Abra', it is like donation and charity considered as a unilateral contract. There is also a doubt that donation is a contract. The condition of not accepting the debtor does not always cause the debtor to conclude Abra' as a contract. Assuming that the condition of not accepting the debtor causes his/her annoyance; this does not contradict with his/her responsibility and Abra' is considered as unilateral contract .There are also disagreements in the abandonment or possession for Abra' that cause it to be a bilateral or unilateral contract. These disputes have caused some Imami jurists to stop interpretation for Abra' as they were not sure if it is unilateral or bilateral contract. Sunni jurisprudential religions consider the occurrence of Abra' different from the word "Hiba" (donation). Considering the reasons that conclude Abra' as a unilateral contract, the legislator should reconsider the definition of Article 289 of Civil Law and stipulate in the definition of Abra' to prevent various interpretations of civil law. The present study is performed using descriptive and analytic methodology.
Machine summary:
گرچه همه مذاهب فقهي اسلامي در رجحان ابراء اتفاق نظر دارند، با اين حال چنان که خواهد آمد در عقد يا ايقاع بودن ابراء اختلاف نظر دارند، از همين رو برخي از ايشان به استناد دلايلي ، ابراء را ايقاع دانسته و برخي نيز به عقدبودن آن باور دارند، بديهي است که در صورت ايقاع بودن ابراء به قبول مديون نياز نيست و بدون قبول ، وي ضامن مديون نخواهد بود، زيرا افزون بر ماهيت ابراء، از آن جا که «دين » حق محض و خالص طلبکار ميباشد، صحت ابراء و سقوط ضمان مديون مشروط به قبول مديون نيست ، برعکس چنان که ابراء عقد باشد، در صورت عدم قبول مديون ، ذمه اش بري نمي شود زيرا ابراء مديون موجب آن ميشود که مديون زير بار منت طلبکار برود، لذا از آن جا که عقد يا ايقاع بودن ابراء نتايج و آثار متفاوتي به دنبال دارد بررسي مباني فقهي و دلايل هريک از دو ديدگاه مزبور از منظر مذاهب فقهي اسلامي حايز اهميت ميباشد.
فقهاي اماميه که به عقدبودن ابراء و لزوم قبول مديون باور دارند، به دلايل چندي استناد نموده اند که به شکل زير مورد اشاره و بررسي قرار ميگيرند: تمليک بودن ابراء: چنان که گذشت ، شهيد اول ابراء را مردد بين اسقاط و تمليک دانسته و بر اين باور است که از جمله آثار مترتب بر اسقاط يا تمليک بودن ابراء آن است که اگر ابراء تمليک باشد به قبول مديون نياز دارد و اگر اسقاط باشد به قبول مديون نياز ندارد (هاشمي شاهرودي ، ١٤٢٣ق ، ج٢، ٣١٧) و (شهيد اول، بيتا، ج١، ٢٩٢).