Abstract:
در مواجهه با تنوع نظامهای منطق سه نظریه معرفی شده است؛ انحصارگرایی، کثرتگرایی و ابزارگرایی. انحصارگرایان تنها یک نظام منطق را صحیح میدانند، کثرتگرایان همۀ نظامهای منطق را صحیح میدانند و ابزارگرایان هیچ نظام منطق را صحیح نمیدانند. (صحت منطق برایشان موضوعیت ندارد) نظریهای که در این جستار معرفی میشود شمولگرایی است. شمولگرایی نه انحصارگرایی است؛ چون بیش از یک نظام منطق را صحیح میداند و نه کثرتگرایی است؛ چون همۀ نظامهای منطق را صحیح نمیداند و نه ابزارگرایی است؛ چون صحیح و ناصحیح بودن نظام منطق برایش موضوعیت دارد. ابنسینا نیز با تنوع در دانش منطق روبرو بوده است: منطق ارسطویی و منطق رواقی-مگاری. او در این مواجهه انحصارگرا نبوده است؛ زیرا اگر چنین بود یکی را انتخاب میکرد و دیگری را وامینهاد. وی کثرتگرا هم نبوده است؛ زیرا اگر چنین بود هر دو را بدون دخل و تصرف و بیکموکاست بر میگرفت. ابن سینا ابزارگرا نیز نبوده است؛ زیرا صحت نظام منطق برای او موضوعیت داشته است.
Machine summary:
فرایند تفكیك اندیشههای درست و غلط چگونه است؟ آیا منطق اندیشههای درست را ستارهدار نموده و در اختیار ما مینهد، یا اندیشههای غلط را نشاندار مینماید؟ بحثی میان منطقیون وجود دارد كه چندان فراگیر نبوده است، لكن از اهمیتی بهسزا برخوردار میباشد و آن این كه «كاركرد منطق، سلبی یا ایجابی است ؟» وقتی منطق در مقام كاربرد با استدلالی در فلسفه مواجه میشود، حداكثر چیزی كه میتواند به ما بگوید چیست؟ آیا میتواند بگوید نتیجه به دست آمده در آن استدلال نتیجهای غلط است؟ آیا میتواند بگوید آن نتیجه غلط نیست یا حتی میتواند بگوید آن نتیجه درست است؟ درستی و غلطی نتیجۀ مستخرج از یك استدلال به چه معناست؟ در مواجهۀ منطقی با استدلال مزبور دو حالت ممكن است اتفاق بیفتد: 1.
میان برخی نظامهای منطقی جدید و منطق قدیم نیز چنین ماجراهایی به وجود آمده است؛ ممکن است یک استدلال در منطق قدیم، قاعدهای تخطیناپذیر تلقی شود، اما همان استدلال در منطق جدید مغالطه باشد و بالعکس.
در عرض این دو نظریه (یعنی انحصارگرایی و کثرتگرایی در منطق) نظریۀ دیگری وجود دارد که براساس آن هیچ نظام صحیحی از منطق وجود ندارد و طبق این نظریه، کاربرد مفهوم صحت برای نظامهای منطقی نامناسب است؛ این نظریه به ابزارگرایی 5 در منطق موسوم است که این دیدگاه نیز با واقعگرایی سازگاری ندارد.
برای نزدیک شدن به معنا و مراد از شمولگرایی در منطق چنین در نظر میگیریم كه اگر یك نظام منطق (بهطور انحصاری) توان پشتیبانی از عقلانیت نظام باورهای ما را نداشته باشد، ابتدا رخنهها و حفرههای منطقی نظام باورهایمان را مییابیم، سپس از میان دستگاههای متنوع منطق، آنها كه توان رفع كاستی مزبور را داشته باشند، انتخاب میكنیم.