Abstract:
آنچه در پی میآید تحلیل صوری روایتی مربوط به انهدام عزی است که بنابر آن، عزی، مهمترین خدای قریش، در هنگام انهدام به صورت زنی سیاه با موهای پریشان ظاهر شد و سپس توسط سربازان اسلام به قتل رسید. در این پژوهش تحریرهای چهارده گانه از این واقعه مورد بحث قرار میگیرند و مراحل سیر و تکامل آنها در میان مسلمانان با رویکرد مورفولوژی دنبال میشود. بررسی تطورات طولی و عرضی رخداده در این روایات نشان میدهند که چگونه یک گزارش ساده قرن اول در منابع مختلف اسلامی هویتی داستانی و تخیلی مییابد بگونهای که از زبان مجازین به زبان حقیقت گراییده و بتی (سنگی یا چوبی) به موجودی انسانی و عینی، آن هم یا خصائص و صفاتی خاص، تبدیل میشود. واکاوی این تحریرها و تشخیص نقاط عطف آنها، گرچه هیچ فایده فقهی یا دینی ندارد اما از آن جهت حائز اهمیت است که از عملکرد مسلمانان در مواجهه با الهگان مشرکان خبر میدهد و میزان دخالت عناصر بیرونی مخصوصا نفوذ باورهای مسیحیان در میان ایشان را آشکار میسازد.
Machine summary:
تحلیلی صورتگرایانه (مورفولوژی) بر روایات انهدام عُزّی در منابع اسلامی تاریخ دریافت: ۲۱/۰۲/1۴۰۰ تاریخ پذیرش: ۱۱/۰۴/۱۴۰۱ زهرا محققیان چکیده آنچه در پی میآید، تحلیل صوری روایتی مربوط به انهدام عُزّی است که بنا بر آن، عُزّی، مهمترین خدای قریش، در هنگام انهدام به صورت زنی سیاه با موهای پریشان ظاهر شد و سپس توسط سربازان اسلام به قتل رسید.
بنابراین، تحریر فرضی اولیه باید در قالب ذکر یکی از بتهای لات و عُزّی بوده باشد؛ چنانکه در ادامه خواهیم دید، این خطاب مختص عُزّی است؛ زیرا خالد در مطلق منابع به عنوان نابودکننده عُزّی معرفی شده است و انهدام لات به دست مغیره بن شعبه صورت گرفته است.
همه اینها نشان میدهد که سخن خالد دقیقاً مربوط به زمانی است که عُزّی نابود شده است (یعنی بعد از فتح مکه) و کلام او در ذیل این واقعه جا دارد؛ نه اینکه فقط گزارش گذار ساده او بر بقایای این بت باشد.
موقعیت ممتازی که او در میان اعراب داشت (که در قبل بازگو شد)، خطابی که در هنگام گذر به بقایای عُزّی ایراد کرد (دسته اول)، نقشی که توسط پیامبر در انهدام عُزّی ایفا کرد (دسته دوم)، همه و همه زمینه خوبی را برای نویسندگان مذکور فراهم کردند تا فهم خودشان را از آیه مورد بحث بر عُزّی، مهمترین خدای قریش و از آنجا بر مهمترین رقیب الله، فرافکنی و تحمیل کنند؛ چنانکه در ادامه خواهیم دید (ذیل دسته 4)، عناصر دیگری هم در این فرایند دخیل بودند و مقدمات چنین فهمی را مهیا ساختند.