Abstract:
در حقوق ایران اصل بر «جبرانی بودن خسارات» است اما خسارات تنبیهی و بازدارنده نیز در مواردی پذیرفته شده است. درخصوص خسارات ناشی از قرارداد، بحث جبران خسارات وارده به طرف دیگر امری مسلم است اما چنانچه بر اثر نقض قرارداد منافعی نصیب طرف ناقض قرارداد شود (هرچند باعث ضرر و زیان طرف دیگر شود) استرداد و مطالبه این منافع در حقوق ایران امری مجهول است. با توجه به اینکه یکی از دلایل مهم نقض قرارداد و بهتبع آن تشکیل پرونده های متعدد قضائی، نقض منفعت طلبانه قرارداد است در این نوشتار، ضمن بیان مفهوم و تبیین دکترین حاکم بر منافع حاصل از نقض قرارداد، شرایطی درنظر گرفته شده است که بتوان این منافع مسترد گردد تا بدینوسیله با تنبیه ناقض قرارداد، از نقض هایی که نه در اثر عسر و حرج های معمول تجاری بلکه با هدف کسب منفعت ایجاد می شوند، جلوگیری کرد. در حال حاضر در حقوق ایران خسارات نفعمحور جایگاهی ندارد اما ظرفیت پذیرش آن وجود دارد و در شرایطی می تواند قابل اعمال باشد این شرایط عبارتاند از: 1. نقض عامدانه باشد. 2. رابطه مهم و اساسی بین نقض قرارداد و کسب منفعت وجود داشته باشد. 3. عدم وجود وجه التزام در قرارداد .
In Iranian Law, the general rule is that damages for breach of contract are compensatory. However, punitive and deterrent damages are also regulated in some cases. Regarding the damages resulted from the contract, the issue of compensating the damages caused to the other party is a definite matter, but if the party in breach receives profits due to the breach of the contract (even if it causes damages to the other party or not), the restitution and claim of these profits is an ambiguous matter in Iranian Law. Considering that one of the important reasons for the breach of contract and the filing of numerous court cases as a result is the profiteering breach of the contract, in this article, while explaining the concept and explanation of the doctrine that governs the profits resulting from the breach of contract, conditions have been considered that these profits can be returned so that by punishing the violator of the contract, the violations that are not caused by the usual commercial hardships but with the purpose of gaining profit can be prevented. Currently, in Iranian Law, there is no place for gain-based damages, but there is a capacity to accept it, and it can be applied with a combination of conditions, these conditions are: 1. the violation must be intentional, 2. there must be an important and essential relationship between breach of contract and profit and, 3. absence of penalty clause in the contract.
Machine summary:
با یک بررسی سطحی و مختصر در این خصوص به نظر می رسد ریشه و بنیان مطالبه (یا عبارت دقیق تر استرداد) این گونه منافع در اصل دارا شدن ناعادلانه قرار دارد اما نگاه عمیق تر نمایان می کند هرچند این اصل تا حدود قابل توجهی می تواند توجیه گر مناسبی باشد، اما نمی تواند در همۀ موارد پاسخ گو باشد زیرا اصل دارا شدن ناعادلانه زمانی اعمال گردد که مالی از خواهان کسر و به اموال خوانده اضافه گردد؛ اما سوال اصلی ما این است در مواردی که بدون اینکه مالی از خواهان کسر گردد برای خوانده یعنی طرف ناقض قرارداد منفعتی ایجاد شود در این مورد باید به دنبال ریشه دیگری برای توجیه دکترین این گونه منافع باشیم .
ماهیت و دکترین منافع حاصل از نقض قرارداد در حقوق ایران نقطۀ تاریک و مجهولی به نظر میرسد و برخلاف حقوق کامن لا و نیز سایر کشورهای که حقوق موضوعه که نظریه خسارات نفع محور چه در حوزة مسئولیت مدنی و چه مسولیت قراردادی جایگاهی پیدا کرده است (٤٧٤ :٢٠١٥ ,Hondius & ٣٢٠ :٢٠٠٣ ,Mathias) و لیکن در فقه و حقوق ایران و موضوع بحث مسبوق به سابقه نمیباشد هر چند اخیراً مقالاتی در این مورد منتشر شده است (نعمت الهی و سیدعلی روته ، ١٣٩٩ و نعمت الهی و سیدعلی روته ، ١٣٩٨).