Abstract:
یکی از مهمترین مخاطرات پیش روی نواحی سکونتگاهی، سیلاب است. این مخاطره در طی سالهای اخیر سبب وارد آوردن خسارات جانی و مالی زیادی به نواحی مختلف کشور ازجمله شهر پلدختر شده است. با توجه به اهمیت موضوع، در این پژوهش به ارزیابی مخاطره سیلاب و روند توسعه فیزیکی نواحی سکونتگاهی به سمت مناطق سیلخیز شهر پلدختر پرداخته شده است. ازاینرو از نقشه زمینشناسی 1:100000 منطقه، مدل رقومی ارتفاعی 5/12 متر و تصاویر ماهوارهای لندست از سال 1990 تا 2020 هر 10 سال یک تصویر بهعنوان دادههای تحقیق استفاده شده است. ابزارهای تحقیق شامل ArcGIS، ENVI و IDRISI و مدلهای مورد استفاده نیز شامل مدل تلفیقی منطق فازی AHP و همچنین مدل LCM بوده و در دو مرحله کلی انجام شده است. در مرحله اول، مناطق مستعد وقوع سیلاب با استفاده از مدل منطق فازی مشخص شده و در مرحله دوم نیز روند توسعه نواحی سکونتگاهی به سمت مناطق سیلخیز ارزیابی شده است. بر اساس نتایج به دست آمده، بخش زیادی از محدوده شهری و حاشیه شهری پلدختر ازجمله مناطق غربی آن به دلیل نزدیکی به رودخانه، ارتفاع و شیب کم، دارای پتانسیل سیلخیزی بالایی است. همچنین نتایج حاصل از ارزیابی روند توسعه نواحی سکونتگاهی به سمت مناطق سیلخیز بیانگر این است که در سال 1990، 3/1 کیلومترمربع از نواحی سکونتگاهی شهر پلدختر (معادل 7/86 درصد) در منطقه با پتانسیل سیلخیزی زیاد و خیلی زیاد قرار داشته است که این میزان در طی سالهای 2000، 2010 و 2020 به ترتیب به 2/2، 9/2 و 1/4 کیلومترمربع (به ترتیب 6/84، 4/78 و 9/75 درصد) افزایش یافته است. همچنین توسعه نواحی سکونتگاهی به سمت مناطق سیلخیز دارای روند افزایشی بوده است که این مسئله بیانگر عدم توجه به پتانسیل سیلخیزی منطقه در برنامهریزیهای مربوط به توسعه فیزیکی مناطق شهری است.
Flooding is one of the most important risks facing residential areas. Poldokhtar is one of the areas that has been flooded in recent years. The hydrogeomorphological position of this city has caused this city to be a high-risk flood zone, and this issue will be addressed in this paper. In this research, unlike many studies, in addition to identifying the areas prone to floods, the trend of development of residential areas to flood areas is identified. The results of identifying the areas prone to floods indicate that a large part of the urban area and the suburbs of Poldokhtar, including its western areas due to proximity to the river, low altitude and slope, has a high flood potential. The results of the evaluation of the development trend of residential areas towards flooded areas have shown that the use of residential areas in 1990 was 1.5 square kilometers, but it increased during the years under study (i.e. 2000, 2010, 2020) to 2.6, 3.7 and 5.4 square kilometers, respectively. An important issue regarding the increase in land use is related to its development trend towards flood-prone areas. That is, in 1990, 1.3% of residential areas (equivalent to 86.7%) in Poldokhtar City were located in the region with high flood potential, and this amount increased to 2.2, 2.9 and 4.1 square kilometers during 2000, 2010 and 2020, respectively. Due to the above-mentioned cases, no attention has been paid to floods in the region in terms of the physical development of Poldokhtar City, and this issue has caused a large part of residential areas to move to flood-prone areas in recent years.
Machine summary:
همچنين توسعه نواحي سکونتگاهي به سمت مناطق سيل خيز داراي روند افزايشي بوده اسـت که اين مسـئله بيانگر عدم توجه به پتانسـيل سـيل خيزي منطقه در برنامه ريزيهاي مربوط به توسـعه فيزيکي مناطق شهري است .
درواقع ، توسـعه روزافزون و بدون برنامه شــهرها با تخريب مســتقيم محيط طبيعي همراه بوده اســت (پورجعفر و همکاران ، ١٣٩١) که اين عامل ســبب شــده تا بســياري از نواحي شــهري در معرض وقوع مخاطرات باشــند و ســالانه علاوه بر ميلياردها خسـارت مالي، با خسارات جاني نيز مواجه باشند؛ بنابراين بر اساس نتايج پژوهش هاي شهري بين گسترش بي رويه و بي قاعده شـهري و افزايش آسـيب پذيري شهر يک رابطۀ مستقيم وجود دارد.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل ٥- نقشه مناطق مستعد توسعه فيزيکي شهري با استفاده از مدل تلفيقي منطق فازي و AHP ٣-٣- ارزيابي روند توسعه نواحي سکونتگاهي به سمت مناطق سيل خيز پس از شـناسـايي مناطق مسـتعد وقوع سـيلاب ، به منظور ارزيابي روند توسعه نواحي سکونتگاهي به سمت مناطق مسـتعد وقوع سـيلاب ، ابتدا با اسـتفاده از تصـاوير ماهواره لندست ، نقشه کاربري اراضي منطقه در طي سال هاي ١٩٩٠، ٢٠٠٠، ٢٠١٠ و ٢٠٢٠ تهيه شـده اسـت (شـکل ٦).
جدول ٣- مساحت کاربريهاي اراضي در طي سال هاي ١٩٩٠ تا ٢٠٢٠ (کيلومترمربع ) (به تصویر صفحه مراجعه شود) پس از تهيه نقشـه کاربري اراضـي منطقه مورد مطالعه ، به منظور ارزيابي روند توسـعه نواحي سکونتگاهي به سمت مناطق مسـتعد وقوع سـيلاب ، ابتدا پهنه مناطق با پتانسـيل سـيل خيزي زياد و خيلي زياد جدا شده و سپس نقشه نواحي سـکونتگاهي واقع شـده در اين طبقات تهيه شده است .