Abstract:
إنّ العولمة الثقافیة من أهمّ الظواهر والتغّیرات المعاصرة الّتی أثرت علی الإبداع الروائی الجزائری منذ السبعینیات ممّا دفعت الکتاب الجزائریین إلی التمسّک بالخصوصیّة الثقافیّة فی إنتاجاتهم السردیة لمجابهة العولمة وغزوها الثقافی. لکنّ اللافت للنظر فی الروایات السبعینیّة هو أنّ الکتاب الجزائریین رغم ترکیزهم علی الخصوصیّة الثقافیّة الجزائریة، حاولوا المسایرة مع مُتَطلِبات العصر وتغیّرات الواقع، الأمر الّذی أدّی إلی ظهور نوع من الثنائیّة والازدواجیّة فی عدد من هذه الأعمال السردیّة والّتی تُعدّ روایة "ریح الجنوب" لعبد الحمید بن هدوقة نموذجاً صادقاً فی هذا الصدد. نتطرّق فی هذا المقال إلی ثنائیّة الخصوصیّة الثقافیّة والعولمة فی روایة "ریح الجنوب" وذلک فی ضوء نظریّة "الأنساق الثقافیّة المضمرة" لـعبد الله الغذامی وبناءً علی المنهج الوصفی ــ التحلیلی. تَدُلّ النتائج علی أنّ الاتّجاه الثنائی من قبل الکاتب إلی التمسّک بالخصوصیّة الثقافیّة والانفتاح الثقافی علی العولمة أدّی إلی صراع الأنساق الثقافیّة، أو نسقیّة المعارضة فی روایة ریح الجنوب والّذی تجلّی بشکل کبیر فی موضوعات الدین والمکان ونمط الحیاة والعادات والتقالید الاجتماعیّة والّتی أسفرت عن آثار ونتائج سلبیّة تمثّلت بشکل کبیر فی مظاهر الانعزال والتوحّد والاغتراب الثقافی وتشظّی الذات وأزمة الهویّة لدی شخوص الروایة. کما أظهر البحث أنّ الصراع النسقی بین الخصوصیّة الثقافیّة والعولمة فی "ریح الجنوب" کان حادّاً بالنسبة لقضیّة المرأة وذلک بسبب مفاهیم وقیم جدیدة تدعو إلیها العولمة الثقافیّة بشأن حقوق المرأة وناضلت من أجلها الأنثی المهمشة فی مقابل مفاهیم الخصوصیّة الثقافیّة السالبة المتمثّلة فی السلطة والتعصب والعرض والشرف والعار والّتی دافعت عنها السلطة الذکوریّة بقوّة.
جهانی شدن فرهنگی از جمله پدیدههای مهم و تاثیرگذار دوران معاصر است که از دهه 70 میلادی بر روند رماننویسی در الجزایر تاثیر گذاشت و باعث شد نویسندگان این کشور برای مقابله با هجمه فرهنگی این پدیده به خاصگرایی فرهنگی روی بیاورند. اما نکته قابل تامل در مورد رمانهای دهه هفتاد این است که نویسندگان الجزایری با وجود اهتمام به خاصگراییفرهنگی، سعی کردند با توجه به تغییرات و مقتضیات زمانه حرکت کنند که این امر منجر به نوعی دوگانگی و تضاد در تعدادی از این اثار شده که رمان "ریح الجنوب" اثر عبد الحمید بن هدوقه را میتوان نمونه بارز این پدیده به شمار اورد. این جستار با روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از نظریه "الگوهای پنهان فرهنگی" عبد الله غذامی، تقابل خاصگرایی فرهنگی و جهانی شدن در رمان "ریح الجنوب" اثر عبدالحمید بن هدوقه را مورد مطالعه قرار میدهد. نتایج تحقیق بیانگر ان است که رویکرد دوگانه نویسنده به خاصگرایی فرهنگی از یک سو و انعطاف پذیری و گشایش فرهنگی و همگام شدن با تغییر و تحولات روز از سوی دیگر، منجر به تقابل یا تعارض الگوهای فرهنگی در رمان "ریح الجنوب" گردیده که این تقابل، بیشتر در موضوعات دین، مکان، شیوه زندگی، اداب و رسوم و هنجارهای اجتماعی نمود یافته و به تبع ان اثار و نتایج منفی چون انزوا، گوشهگیری، از خود بیگانگی فرهنگی، پراکندگی و بحران هویت در میان شخصیتهای رمان به وجود اورده است. این تحقیق همچنین نشان میدهد که تقابل الگویی میان خاصگرایی فرهنگی و جهانی شدن در رمان "ریح الجنوب" در رابطه با مسيله زن پررنگ نمود یافته که این امر ناشی از نشر مفاهیم و ارزشهای مرتبط به حقوق زنان از سوی جهانشدن فرهنگی و مبارزه زن به حاشیه رانده شده در رمان برای احقاق ان و در مقابل، دفاع سرسختانه سلطه مردسالار از مفاهیم و ارزشهای منفی خاصگرایی فرهنگی چون تعصب، غیرت، ناموس و ابرو و سلطهجویی بوده است.
Cultural globalization is one of the important phenomena of the contemporary age that has affected Algerian novelists since the 70s. To deal with the cultural changes, the authors in this country have adopted cultural particularism in their works. However, it is notable that the novelists of the 70s have tried to adapt to changes and keep up with modern changes despite their efforts to practice cultural particularism. This trend has led to a typical duality and contrast in some of these novels. “Rih El- Janub novel” by Abdul Hamid Bin Haduqa is an outstanding example of such works. Using the hidden cultural patterns theory of Abdullah Ghadhami and through a descriptive-analytical method, the confrontation of cultural particularism and globalization in Rih El- Janub was examined. The results indicated that the author's dual approach to cultural particularism on the one hand and his tendency to remain flexible and open to changes in his society resulted in a confrontation or conflict of cultural patterns in Rih El- Janub. The main areas of confrontations were on topics religion, place, life style, customs, and social norms
Consequently, the characters demonstrate traits like isolation, seclusion, alienation, cultural alienation, dispersion, and identity crisis. The findings also showed that the pattern of confrontation between cultural particularism and globalization in the Rih El- Janub novel was stronger about the issues of women. This can be attributed to the promotion of concepts and values related to women's rights by cultural globalization and marginalized women's struggle to claim their rights in the novel. On the other hand, there is the male dominance’s stiff support for the negative values and concepts of cultural particularism such as prejudice, zeal, honor, and reputation, and hegemony