Abstract:
در سالهای واپسین و بحرانی حکومت قاجار، فقدان دولت مرکزی قدرتمند، موجب آن شد تا رضاخان سلسله مراتب قدرت را در مقامهای ریاست دیویزیون قزاق، وزارتجنگ و سرداری سپه، رئیسالوزرائی و سپس در دست گرفتن حکومت موقت را طیکرده و منجر به انقراض سلسله قاجار شود. طی این دوران رضاخان اعلامیههای زیادی که حاوی مضامین مختلف درباره وضعیت نظامی، اجتماعی و سیاسی کشور بود، صادر نمود. بررسی و تحلیل این اعلامیهها موجب میشود تا دلایل، عوامل و چگونگی بهقدرترسیدن وی، روند تغییر سلطنت و تغییرات مهم حکومتی، نظامی و سیاسی ایـران در اوایل سده چهاردهم خ. مورد بـررسی قرارگیرد. ساختار نظامی کشور، وضعیت امنیت و ساماندادن به آن، اولویت دادن به استقلال وطن، وطنگرایی، ایجاد نظم، رفاه و امنیت مردم ایران و اولویتهای اجتماعی و سیاسی از جمله موارد مهم و قابل توجه در اعلامیههای رضاخان پیش از رسیدن وی به مقام سلطنت است. در پژوهش پیشرو این پرسش مطرح میشود: اعلامیههای رضاخان حاوی چه نکاتی درباره اوضاع ایران در اواخر قاجار بوده و تأکید وی بر کدام مؤلفههای سیاسی و اجتماعی است؟ یافتههای پژوهش از این بیانیهها، در فاصله زمانی دستیابی وی به ریاست دیویزیون قزاق تا رسیدن به مقام سلطنت، علاوه بر آشکارکردن سیر تفکر و فعالیتهای رضاخان، تغییر رویکرد وی، از منظر فکری و سیاسی، از جایگاه سرباز به یک حاکم نظامی را نیز به خوبی نمایان میسازند. نگارندگان تلاش دارند تا با استفاده از روش تحلیل محتوا و با استناد به دادههای کتابخانهای و آرشیوی، به پژوهش موضوع مورد نظر بپردازند.
In the last and critical years of Qajar reign the lack of a powerful central government caused Reza Khan to reach positions such as “Head of the Cossack Division”, “Minister of War and the commander-in-Chief of the Army (=Sardar Sepah)”, “Prime Minister”, and then he took over the temporary government and overthrew the Qajar dynasty. During this period, Reza Khan issued many declarations that contained various contents about the military, social and political situation of the country. The study and analysis of these declarations makes it possible to understand the causes, factors and the process of his rise to power, the way of changing the monarchy, and the important governmental, military and political changes of Iran in the 20th century. An important part of these declarations is about the military structure of the country, the security situation and its organization, prioritizing the independence of the fatherland, patriotism, establishing order, safety and welfare of Iranians, and social and political priorities. The research question is about:” What points did Reza Khan’s declarations contain about the situation of Iran during the end of Qajar period, and which political and social components did he emphasize? The findings of this research show that the study of the history of Reza Khan’s period from the time he became the Head of the Cossack division to the position of king, in addition to revealing his thinking and activities, also shows the change in his intellectual and political approaches from a soldier to a military ruler.
Machine summary:
در پژوهش پيش رو اين پرسش مطرح ميشود: اعلاميه هاي رضاخان حاوي چه نکاتي درباره اوضاع ايران در اواخر قاجار بوده و تأکيد وي بر کدام مؤلفه هاي سياسي و اجتماعي است ؟ يافته هاي پژوهش از اين بيانيه ها، در فاصله زماني دست يابي وي به رياست ديويزيون قزاق تا رسيدن به مقام سلطنت ، علاوه بر آشکارکردن سير تفکر و فعاليت - ١.
اعلاميه هاي منتشرشده از سوي رضاخان در فاصله زماني حضور وي در ديويزيون قزاق تا دست يابي به سلطنت ، داراي تمامي ويژگيهاي ياد شده و نيز داراي الزام قانوني در زمان نشر بوده و از اين رو اطلاعات مهمي را در خود جايداده است .
٢. اعلاميه جَدي ١٣٠٠- وزير جنگ و فرمانده کل قشون ، رضا (شناسه سند:٢٦٤/٢٣٣٩٧؛ محل نگهداري: آرشيو ملي ايران ) نيروها به فرماندهي رضاخان ، در ساعت يک بامداد دوشنبه سوم اسفند ١٢٩٩، از قزوين حرکت کرده و با عبور از دروازه هاي قزوين و حضرت عبدالعظيم ، بدون هيچ درگيري خاصي، تهران را به تصرف خود درآورده و دولت سپهدار، رئيس الوزرا احمدشاه ، را سرنگون کردند (فراهاني، ١٣٨٥: ١).
تحليل اعلاميه هاي دوره فرماندهي کل قشون و وزارت جنگ ، رضاخان سردار سپه از ديگر فعاليت هاي مهم ديويزيون قزاق ، همراهي با رضاخان و اقداماتي است که او براي سرکوب شورش هاي محلي در تبريز، گيلان و خوزستان انجام داد.
رضا خان و اعلاميه ها و مواضع وي در برابر قيام محمدتقيخان پسيان (خراسان ) يکي ديگر از جنبش هاي اجتماعي اين دوره ، که با دوران قدرت رضاخان پيش از نخست وزيري وي هم زمان بوده ، قيام کلنل پسيان در خراسان است .