Abstract:
جامعهنگری و جامعهنگاری، موضوعی است که قدمت آن به شکلگیری نخستین جامعههای بشری میرسد. جامعه، بستری برای شکلگیری هویّت فردی و تعامل با دیگران است. از این رو در بررسی جامعه، هم نگاه به خویشتن مورد توجّه قرار میگیرد و هم ارزیابی دیگران. منتقد اجتماعی، شخصیّتی است که در جامعهنگری خود در ارزیابی دیگران به تفسیر وضعیّت موجود روی میآورد. از سوی دیگر با ارائهی راهکارهای اصلاحی که برخاسته از نظام فکری و اعتقادیاش است هویّت خود را بازنمایی میکند. در پژوهش حاضر، نقش منتقد اجتماعی در شعر سنایی بررسی شده است. سنایی در نقش منتقد اجتماعی به سه سطح از جامعه توجّه میکند: بستر جامعه، طبقات اجتماعی، نظام حکومتی.ازاین رو شخصیّت سوژگانی او در سه قالب قرار میگیرد: سوژهی مفسّر، سوژهی متخیّل و سوژهی مصلح. در این پژوهش که بخشی از یک پژوهش گستردهتر است با بررسی شعر اجتماعی سنایی به دو پرسش اساسی پاسخ داده شده است. نخست این که منتقد اجتماعی کیست و دیگر این که نقد اجتماعی چگونه شکل میگیرد. در نهایت، بررسیهای این پژوهش نشان میدهد که منتقد اجتماعی با تفسیر وضع موجود و تخیّل وضعیّت آرمانی به ارائهی راهکارهای اصلاحی میپردازد و نقد اجتماعی در چنین عرصهای شکل میگیرد.
Sociology and writing about society is a subject that dates back to the formation of the first human societies. Society is a platform for the formation of individual identity and interaction with others. Therefore, in examining the society, both the self-view and the evaluation of others are taken into consideration. A social critic is a person who, in his social outlook, turns to the interpretation of the existing situation in the evaluation of others. On the other hand, he represents his identity by presenting corrective solutions that arise from his intellectual and belief system. In the present study, the role of social critic in Sana'i poetry has been examined. In the role of a social critic, Sanai pays attention to three levels of society: society, social classes, government system. Therefore, the personality of his subjects is placed in three formats: the interpretive subject, the imaginative subject, and the reformer subject. In this research, which is a part of a wider research, two basic questions have been answered by examining Sana'i social poetry. First, who is a social critic and secondly, how is social criticism formed. Finally, the investigations of this research show that the social critic provides corrective solutions by interpreting the existing situation and imagining the ideal situation, and social criticism is formed in such an arena.
Machine summary:
در اين پژوهش با بررسي قصيده هاي انتقادي سنايي، نشان داده ميشود که سنايي به عنوان نمونه ي منتقدي اجتماعي، چگونه هم زمان با توضيح فضاي اجتماعي جامعه ي خود بر اساس تخيل خويش ، نظام آرمانشهري را معيار قضاوت جامعه قرار ميدهد و چگونه فاصله ي جامعه ي خود را با آرمانشهر ذهنياش در قالب دستورهاي اصلاحي ارائه مينمايد.
از جمله : مقاله ي « بازتاب اجتماعيات در شعر غنايي قرن ششم » از: فاطمه نيري و زرين تاج واردي (١٣٩٨) که در نهايت نگارندگان به اين نتيجه رسيده اند که به علت وجود مشکلات سياسي و اجتماعي فراوان در عصر سنايي امکان شکل گيري يک جهان بيني مستحکم در آثار او نيست .
اين توسع فکري در انديشه ي اجتماعي سنايي در کاهش نزاع او با فلسفه ، درباره ي مفهوم آرمانشهر در دوران پاياني عمر او رخ ميدهد و ويژگيهاي اين سرزمين آرماني از نظر سنايي، آن را به ايده ي مدينه ي فاضله و عالم مثل فيلسوفان يوناني نزديک ميکند تا آنجا که ميتوان گفت که وي، با مطلق فلسفه ستيز ندارد و تنها با آن بخش از اصول و مباني فلسفه مخالفت ميکند که در تقابل ذاتي با شرع است (نصر، ١٣٤٢: :(73 هـيــچ بــيــهوده را بــدو ره نيـست زان که در خـلـق ها چـنـو شـه نيست (سنايي،١٣٨٣: ٣٤٩) آن زمــيــن کاندر آن مبارک جاست هـمـچـو خـورشـيـد آسـمـان شماست (همان : ٣٤٨) پيش از اين گفتيم که سوژه ي مفسر در تفسير وضعيت جامعه به خاستگاهي مشترک ارجاع ميدهد و دين ، يکي از خاستگاه هايي است که سنايي براي اصلاح جامعه بر بنيان هاي آن متکي است .