Abstract:
یکی از ویژگیهای مهم کتابهای فرهنگ، استفاده از شاهد مدخل و نقل قول برای تایید معنا و کاربرد واژه یا ترکیب توسّط دیگران است. فرهنگهای نوشتهشده در شبهقاره نیز به این موارد پرداختهاند. بهار عجم یکی از این فرهنگهاست که دارای 19729 مدخل و دربردارنده واژهها، ترکیبات، امثال و شعرهای فراوانی از سبک خراسانی تا هندی است. این پژوهش پس از مطالعه کامل و دقیق این فرهنگ، به تحلیل اقسام شاهد مدخل و روش نقل قول در آن پرداخته و نشانداده است که شاهدهای مدخل در این فرهنگ به سه دسته شعری، نثری و مثالی قابل تقسیم است. تعداد زیاد شاهدهای شعری به دلیل غلبه شعری فرهنگهای فارسی تا زمان تالیف فرهنگ بهار عجم و توجّه بیشتر فارسیآموزان شبهقاره به مقوله شعر بوده و شاهدهای نثری نشاندهنده اهمّیت منابع اینگونه شاهدها در بازه زمانی تالیف بهار عجم و حرکت بیشتر فرهنگ-نویس به سمت رونویسینکردن از فرهنگهای شعری پیشین بودهاست. همچنین شاهدهای مثالی بر جنبه آموزشی این فرهنگ دلالت دارد. در بخش دوم، روشهای دوازدهگانه نقل قول در فرهنگ بهار عجم با ذکر نمونه آمدهاست. این روشها از جهتی نشانه حسّاسیت لاله تیکچند نسبت به مواد فرهنگ بهار عجم و از جهتی دیگر برای آموزش و اطمیناندادن به مراجعان این فرهنگ است که بیشتر آموزشبینان زبان فارسی بودهاند.
one of the main features of dictionaries and encyclopedias is using example of entry and quotations to verify the meaning and the word usage or combining it by others. the dictionaries written in the subcontinent have considered these issues. baharajam is one of them containing 19729 entries, vocabularies, combinations, proverbs as well as plenty of poems ranging from khorasani style to the hindi one. in this research, this dictionary has been precisely studied and then the examples of each entry and the quotation methods have been mulled over. the examples of the entries in this dictionary have divided into three categories: poetry, prose, and example. the poetic predominance of persian cultures up to the time of the writing of baharajamdictionary and the greater attention of persian students of the sub-continent to the category of poetry has been the reason for the abundance of poetic examples. prose examples also show the importance of the sources of such instances at the time of writing baharajam and the lexicographer's more attention towards not transcribing previous poetry dictionaries, although some examples indicate the educational aspect of this culture. in the second part, the twelve ways of quoting in baharajam dictionary are mentioned with examples. moreover, these methods indicate the sensitivity of laletikchand to the materials of baharajam dictionary and to educate and reassure the users of this culture, who have mostly been persian language educators.
Machine summary:
تعداد زياد شاهدهاي شعري به دليل غلبـه شعري فرهنگ هاي فارسـي تـا زمـان تـأليف فرهنـگ بهـار عجـم و توجـه بيشـتر فارسيآموزان شبه قاره به مقوله شعر بوده و شاهدهاي نثـري نشـاندهنـده اهميـت منابع اين گونه شاهدها در بازه زماني تأليف بهار عجم و حرکت بيشتر فرهنگ نويس به سمت رونويسينکـردن از فرهنـگ هـاي شـعري پيشـين بـودهاسـت .
البته فرهنگ نويسي مانند وارسته سيالکوتي در کتاب مصطلحاتالشعرا، برخلاف سراجالدين آرزو و لاله تيک چند عمل کرده و به دليل بياعتبار دانستن شاهدهاي شعري شاعران هندي فارسيزبان از آوردن شعرهايشان در فرهنگ خود پرهيز کرده است (سيدعبدالله ، ١٣٧١: ١٣١) و بالأخره فرهنگ بهار عجم که بخش نخست اين پژوهش به شاهدهاي مدخل و بخش دوم به روشهاي نقل قول در آن پرداخته است .
در ادامه دسته بندي انواع شاهد مدخل در فرهنگ بهار عجم آمده است : شاهدهاي شعري لاله تيک چند شاهدهاي شعري خود را از منابع منظوم فراواني نقل ميکند که شامل شعر کامل ، تک بيت ، بيت هاي مختلف از شاعران گوناگون و مصراع ميشود.
روشهاي نقل قول در فرهنگ بهار عجم لاله تيک چند براي تأليف فرهنگ خود از منابع گوناگوني استفاد کردهاست که ميتوان آنها را به دو گروه کتبي و شفاهي دسته بندي کرد؛ منابع گروه نخست شامل بيش از دويست کتاب است که نام آنها در ذيل مدخل ها آمده و منابعي که با وجود نقل قول، نامي از آنها و نويسندهشان نيامدهاست و گاهي تنها به ذکر فعل هايي مانند «آمدهاست ، گفته اند، نوشته اند، آورده و ...