Abstract:
از جمله آرایهها و ترفندهای ادبی که از پیشینه و قدمت دیرینهای برخوردار است و با دستهبندیها، عناوین و نامگذاریهای مختلفی در کتابهای بلاغی عربی و فارسی ارائه شده «ردالعجز علی (الی) الصدر» یا «رد الصدر الی (علی) العجز» است. بهکارگیری «الی» به جای «علی» و جایگزینی «الصدر» به جای «العجز»، باعث شده است آنچه به زعم دستهای از کتابهای بلاغی تحت عنوان «رد العجز علی الصدر» آمده است، بهباور گروهی دیگر بر عکس -یعنی ردالصدر الی العجز- باشد. بلاغتپژوهان فارسی، منبع این اختلاف نظر را متوجه شمس قیس رازی مؤلف المعجم میدانند؛ بدین سبب، گروهی بهپیروی و انقیاد و دستهای دیگر به انتقاد و نقد نظر ایشان پرداختهاند؛ از همین روی این نوشتار -که با روش توصیفی- تحلیلی نگاشته شده برآن است تا با بازبینی سیر تاریخی و تطور این صنعت ادبی و اهمیت آن در اهمّ کتابهای بلاغی عربی- فارسی بهگونهای ویژه به اختلاف نظر در مورد بهکارگیری «علی» و «الی» بپردازد و این گونه مشخص خواهد شد که خاستگاه اولیه و منشأ این اختلاف نظرها- برخلاف آنچه که در کتابهای بلاغی فارسی بیان شده است- از بلاغت عربی و توسط سکاکی، نشأت گرفته است. کلیدواژه: ردالصدر علی(الی) العجز، ردالعجز علی (الی) الصدر، بلاغت، بدیع، تطور.
A look at the evolution of the title of Rad al- ajoz ala (ela) al-sadr in rhetorical booksAmong the figures of speech and literary techniques that have a long history and are presented with different categories, titles and names in Arabic and Persian rhetorical books is "Rad al-ajoz ala (ela) -Sadr" or "Rad Al-Sadr ela (ala) Al-ajoz". The use of "ala" instead of "ala" and the replacement of "Al-Sadr" instead of "Al-ajoz" has caused what according to a group of rhetorical books is called "rad al-ajoz ", according to another group, it is the opposite , scilicet it is rad al-Sadr ela al-ajoz . Persian rhetoricians consider the source of this disagreement to Shams Qais Razi, the author of Al-Mu'jam; For this reason, a group followed and obeyed and another group criticized his opinion; Therefore, this article - which is written with a descriptive-analytical method, by reviewing the historical course and development of this literary figure of speech and its importance in the most important Arabic-Persian rhetorical books, especially to the disagreement about the use of "ala" and "ela" " and it will be clear that the primary origin and source of these disagreements - contrary to what is stated in the Persian rhetorical books - originates from Arabic rhetoric and by Sakaki.Keywords: Rad al-Sadr ala (ela) Al-ajoz, Red al-ajoz ala (ela) Al-Sadr, rhetoric, evolution.
Machine summary:
از همين روي در اين نوشتار به سير دگرگوني يکي از صنايع لفظي بديع که همواره مورد توجه و اختلاف نظر بديع نويسان عربي و فارسي بوده است ، خواهيم پرداخت تا بدين وسيله منشأ و سرچشمۀ اختلاف نظرها مشخص شود؛ چنان که ميدانيم صنعت ادبي را که عده اي از کتاب هاي بلاغي «ردالعجز علي الصدر» ناميده اند، در نظر دسته اي ديگر «رد الصدر الي العجز» و بر عکس است .
٢. پيشينۀ تحقيق در مورد اين صنعت ادبي، مطالبي در مجلات مختلف بيان شده است که به جنبه هاي ديگري جز موضوع مورد بحث ما پرداخته اند، از جمله مي توان به موارد زير اشاره کرد: مقاله «تحليل و بررسي ديدگاه هاي انديشمندان علوم بلاغي در زمينه تصدير» در مورد تطور اين صنعت بحث کرده است و چنين مينويسد: «همه تعاريف موجود کتب بلاغي در اين زمينه از ابن معتز تا تعاريف علماي معاصر، همگي –تکرار واژه صدر را در عجز يک بيت يا يک فقره نثر، ردالعجز علي الصدر خوانده اند.
٣. بحث و بررسي در کتاب هاي بلاغي فارسي بحث هاي مختلفي در مورد ردالعجز علي (الي) الصدر و نيز کلمۀ «علي» و «الي» آمده است ؛ کتاب هايي را که در اين زمينه اظهار نظر کرده اند، به چند دسته ميشود تقسيم کرد: الف : کتاب هايي که با نظر شمس قيس مخالف اند: مؤلف بدايع الصنايع چنين آورده است : «و وجه تسميه اين صنعت به رد العجز عليالصدر، نظر به معني لغوي در جميع انواع مذکورة اين صنعت به اندک تأملي ظاهر ميشود؛ اما نظر به معني متعارف شعرا در بعضي ظاهر نميشود، مگر آن که اين را از قبيل تسميۀ شيء به اسم اشهر انواع او دارند؛ و بعضي سوال کرده اند که معني ردالعجز علي الصدر تقاضاي آن ميکند که لفظ اولا در عجز باشد و او را باز گردانند به سوي صدر.