Abstract:
دورۀ قاجار از جهات مختلف، بویژه فرهنگی و علمی، در تاریخ معاصر ایران اهمیت دارد. از یکسو، در این دوره فلسفه و حکمت اسلامی در پایتخت جدید، با تأسیس مکتب فلسفی تهران رونق یافت و آغاز تحول فرهنگی و خردگرایی در این شهر، موجب رونق علمی و فرهنگی آن گردید. از سویی دیگر، دورۀ قاجار سرآغاز ارتباط فرهنگی با اروپای مدرن و ورود فلسفۀ جدید غرب به ایران است. این فلسفه از طریق ترجمۀ متون آموزشی و متون سیاسی وارد ایران شد. اما نه برای اساتید و متعاطیان فلسفۀ اسلامی و نه برای روشنفکران، بعنوان مسئلهیی جدی مطرح نبود و مواجهۀ جدی فلسفی را در این دوره پدید نیاورد. این پژوهش به بررسی دو رویکرد غالب به فلسفۀ مدرن غرب در این دوره، یعنی رویکرد تجددگرایانه و ترقی و رویکرد کلامی، میپردازد. روش تحقیق، کتابخانهیی و سندپژوهی و توصیف و تحلیل دادههاست. مسئله پژوهش، مواجهۀ اساتید فلسفۀ اسلامی با فلسفۀ جدید غرب است و یافتههای مقاله از عدم توجه جدی به فلسفۀ مدرن غرب در حوزۀ سنتی فلسفۀ اسلامی و بویژه مکتب تهران، بیاعتنایی حکما و مدرسان و محققان فلسفۀ اسلامی در این دوره به فلسفۀ جدید غرب و عدم تعامل با آن حکایت دارند. در این پژوهش ضمن نقد این مواجهه و بررسی دلایل و علل مختلف فرهنگی، اجتماعی و معرفتی و... آن، گفتگو و تعامل با فلسفۀ جدید بجای طرد و بیتفاوتی، پیشنهاد شده است.
Machine summary:
برای روشن شدن مسئله، باید به این پرسشها پاسخ داد: با توجه به بسط و توسعۀ فلسفه و حکمت اسلامی و رونق آموزش علوم عقلی در دورۀ قاجار، تعامل اساتید حوزۀ فلسفۀ اسلامی با فلسفۀ مدرن غرب چگونه بوده است؟ آشنایی ایرانیان با فلسفۀ جدید غرب، چگونه و با چه اهدافی صورت گرفته است؟ رویکرد ایرانیان به فلسفۀ جدید اروپا در این دوره چه بود؟ با توجه به برخی گفتگوها و پرسش و پاسخها بین فلسفۀ اسلامی و فلسفۀ جدید، فلسفۀ جدید غرب و مسائل آن چگونه و چقدر بر فلسفۀ اسلامی تأثیر گذاشته است؟ این پژوهش با روش سندپژوهی و توصیف و تحلیل دادهها، درصدد است برای بررسی وضعیت حکمت و فلسفه در دورۀ متأخر، گزارشی تحقیقی و انتقادی از وضعیت مواجهۀ فلسفۀ اسلامی با فلسفۀ غرب و میزان تأثیرگذاری آن ارائه نماید؛ بدنبال آن، پیشنهادی Discours de la methode pour bienconduiresa raison et cherchre la veritedans les seiences.
گوبینو ضمن تجلیل از مقام فلسفی سبزواری و ابراز آشنایی با برخی از شاگردان وی، میگوید: کتاب دکارت را برای شاگردان حوزۀ درس حاج ملاهادی سبزواری ترجمه کرده است (گوبینو، بیتا: 77)؛ اما این کتاب مورد توجه اساتید فلسفۀ اسلامی و محققان این حوزه قرار نگرفت و به حوزههای فعال علمی و مدارس سنتی راه پیدا نکرد( 10 ) و فلسفۀ جدید غرب در مسیری جدا از جریان فلسفۀ سنتی، سریان پیدا کرد؛ انفکاکی که هنوز در ایران ادامه دارد.