Abstract:
تحلیل جامعهشناختی رمان از گونههای متداول و پرکاربرد نقدادبیات داستانی است و درپی آن است تا براساس همبستگی سازههای اجتماعی بایکدیگر و برهمکنش آن با ساختار داستان، خوانشی جامعه-شناسانه از یک اثر ادبی ارائه دهد و درکنار آن به تشریح مبانی زیباشناسی وشیوههای تصویرسازی متن نیزبپردازد.بازتاب دگرگونیهای سطحی ودرونی شهروروستا، علاوه بر ارائة اطلاعات اززمان ومکان زیست نویسنده وبستر خلق اثر، بر پیرنگ ودرونمایههای اجتماعی پرتکراروشخصیّتهای داستان نیز اثرگذار است.دو رمان «کوچة مدق» نجیب محفوظ نویسندة مصری وبرندة نوبل ادبیّات و«جای خالی سلوچ»محمود دولت آبادی، از شاخصترین رمانهای معاصراست وبا آنکه فضای یکی درشهرو دیگری در روستا و دردو کشور متفاوت میگذرد به جهت درونمایة مشترک و حضور مولفههای رئالیسم اجتماعی و چالشهای گذر از سنّت به مدرنیته بسیار به یکدیگر شبیه است. پژوهش حاضر به شیوة توصیفی ـ تحلیلی و با رویکرد جامعهشناختی، به قیاس دو رمان مذکور پرداخته و علاوه بر ترسیم شباهت و تفاوتها کوشیده است مباحث مرتبط با فضاهای شهری را نیز با رئوس نظریة لوفور ـ جامعهشناس فرانسوی ـ تطبیق دهد تا ارتباط و تناظر میان ساختار ادبی و ساختار اجتماعی رمان به گونهای شایستهتر تشریح گردد. حاصل آنکه با توجّه به ارتباط تنگاتنگ جوامع شهری و روستایی با یکدیگر، عناصرجامعه شناسی همچون فضای جغرافیایی،زبان و گویش، اقتصاد و کسب و کار، ازدواج، آداب ورسوم و سرگرمی، معاشرت و تغذیه در این دو رمان پربسامدترند امّا هنجارهای حاکم بر فضای رمان «کوچة مدق» رسمیتر، قانونیتر و گستردهتر است. در مقابل، فرهنگ حاکم بر جامعة روستایی «جای خالی سلوچ» سنّتیتر و محدودتر است و غالبا برگرفته از عادات مرسوم یا اعمال نظر بزرگان منطقه است.
Sociological analysis of novels is one of the most common and widely used types of fiction criticism, and it seeks to provide a sociological reading of a literary work based on the correlation of social structures with each other and their interaction with the structure of the story. Besides, this kind of literary criticism is able to explain the basics of aesthetics and textual imagery. Reflecting the surface and inner transformations of the city and the village provides information about the time and place of the author's life and the background of the creation of a work, as well as the frequent social themes and characters in a story. The two novels "Medagh Alley" by Najib Mahfouz, an Egyptian writer and Nobel laureate in literature, and "Jai Khali Saluch" by Mahmoud Daulatabadi, are among the most significant contemporary novels. The atmosphere of one is in the city and the other is in the village. The transition is very similar to each other due to the common theme and the presence of social realism components and the challenges of transitioning from tradition to modernity. The present research has compared the two mentioned novels in a descriptive-analytical manner and with a sociological approach, and in addition to drawing similarities and differences, it has tried to compare the issues related to urban spaces
Machine summary:
بازنمایی تطبیقی فضای شهری و روستایی در رمانهای «کوچة مدق» و «جای خالی سلوچ» فرشته محجوب 1 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور، تهران، ایران طاهره سیدرضایی 2 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور، تهران، ایران اکبر بشیری 3 استادیار گروه عربی دانشگاه پیام نور، تهران، ایران چکیده تحلیل جامعهشناختی رمان از گونههای متداول و پرکاربرد نقد ادبیات داستانی است و در پی آن است تا براساس همبستگی سازههای اجتماعی با یکدیگر و برهمکنش آن با ساختار داستان، خوانشی جامعهشناسانه از یک اثر ادبی ارائه دهد و در کنار آن به تشریح مبانی زیباشناسی و شیوههای تصویرسازی متن نیز بپردازد.
حاصل آنکه با توجه به ارتباط تنگاتنگ جوامع شهری و روستایی با یکدیگر، عناصرجامعهشناسی همچون فضای جغرافیایی، زبان و گویش، اقتصاد و کسبوکار، ازدواج، آداب و رسوم و سرگرمی، معاشرت و تغذیه در این دو رمان پربسامدترند اما هنجارهای حاکم بر فضای رمان «کوچة مدق» رسمیتر، قانونیتر و گستردهتر است.
شماری از این مطالعات به قرار زیر است: خورشیدی و پاکرو (1394) در کتاب «با شیخ درویش به دنبال سلوچ، بررسی تطبیقی رمان جای خالی سلوچ محمود دولتآبادی و کوچة مدق نجیب محفوظ» این دو اثر را از منظر عناصر داستان بررسی کرده و به این نتیجه رسیدهاند که کاربرد عناصر داستان بهویژه شخصیتپردازی در هر دو اثر بسیار هنرمندانه بوده و دو رمان تصویر دقیق و روشنی از جامعه و زمانه خود هستند.