Abstract:
مذاق شریعت ازجمله مستندات پرتکرار فقه برای دستیابی به حکم شرعی است؛ باوجوداین، سرفصل مستقلی در کتب فقهی و اصولی برای تنقیح این مبحث منعقد نشده است. مسئلۀ این نوشتار، رسیدن به تعریفی روشن و چگونگی کشف این مذاق در میدانِ اجتهاد و تفقه است. حاصل این جستار اینکه مذاق شارع عبارت است از: برایند فهم فقیه از شبکهای از گزارههای دالّ بر نظام معرفتیِ دین، متضمن خصوصیات شارع و انسان و جامعه، مقاصد الشریعه، مجموعۀ آیات الاحکام، مجموعۀ قواعد فقه، اولویتهای شارع و مصلحتهای او، اشباه و نظائرِ حکم با قرائت شیعی، مجموعۀ احکامِ قطعیِ تعیینکنندۀ مرزهای واجب و حرام، مجموعۀ احکام قطعیِ تعیینکنندۀ مطلوب شارع در زمینه مستحبات و مکروهات، اصلهای عملی. در این جستار، مراحل پانزدهگانهای برای برایندگیری از موارد فوق، تبیین شده و در یک مطالعه موردی بر کشف مذاق شارع در مسئلۀ رجوع زوج از هبه به زوجه تطبیق داده شده است.
The Intention of the Lawmaker (Midhaq-i Shariʿ) is one of the recurring proofs in jurisprudence (fiqh) in order to obtain religious verdicts. However, jurisprudential and ʾUsuli books have not dedicated independent chapters for the refining of this subject. The present study aims at achieving a clear definition of the term and the method of detecting it the field of Ijtihad and jurisprudence. The study concludes that the Intention of the Lawmaker (Midhaq-i Shariʿ) includes the following: the resultant of the understanding of the jurist from a network of propositions indicating the epistemological system of religion, the characteristics of the lawyer, humanity, and society, the purposes of Shariʿa, the collection of legal verses (Ayat al-Shariʿa), the collection of jurisprudential principles, the priorities of the lawyer and his preferences, similarities and analogies in rulings with Shiʿa interpretation, the collection of definitive rulings in determining the boundaries of Wajib (obligatory) and Haram (prohibited) acts, the collection of definitive verdicts in determining the lawyer’s desirable actions concerning Mustahabat (recommended acts) and Makruhat (discouraged acts), and practical principles (ʾUsul). The present article outlines fifteen steps in understanding the aforementioned issues. These have been applied in a case study of the Intention of the Lawmaker (Midhaq-i Shariʿ) in the matter of a husband revoking his gift from his wife.
Machine summary:
حاصل اين جستار اينکه مذاق شارع عبارت است از: هـاي دال ِنظام معرفتي دين ، متضمن خصوصيات شارع و انسان و جامعه ، مقاصد الشريعه ، مجموعۀ آيات الاحکام ، مجموعـۀ قواعـد فقـه ، ِاولويت هاي شارع و مصلحت هاي او، اشباه و نظائر حکم با قرائت شيعي ، مجموعۀ احکام قطعي تعيين کنندٔە مرزهـاي واجـب و حرام ، مجموعۀ احکام قطعي تعيين کنندٔە مطلوب شارع در زمينـه مسـتحبات و مکروهـات ، اصـل هاي عملـي.
. اين توصيف از هستۀ مرکزي مذاق شارع ، در زيرساخت ها همسو با اصطلاحي، مانند: «نظـام فکـري، ِ الگوي معرفتي و پارادايم » است و در لايۀ بعد از زيرساخت ها، همسو با اصـطلاحي، ماننـد: «نظريـه هاي پشتيبان و راهنما» است ؛ با اين توضيح که ، هر ديدگاهي، مبتنيبر مبادي تصوري و تصديقي است ؛ از ايـن مبادي تصـديقي، بـه نظريـه هاي پشـتيبان تعبيـر ميشـود و هرکـدام از مبـادي تصـديقي، مبتنيبـر اصـول موضوعه اي است که منتهي به بستۀ گزاره اي پايۀ عمومي ميشود؛ يعني گزاره هـاي عقلـي بـين و گزاره هـاي وجودشناسانۀ منتهي به بديهيات و ملحقات آن ها؛ مثلا ديدگاه «تبعيت احکام از مصالح و مفاسد واقعيـه » که در دانش اصول فقه در بحث حجيت و جعل احکام ظاهري به کـار مـيرود مبتنيبـر نظريـۀ «مطابقـت تشريع و تکوين » و آن هم مبتنيبر نظريۀ «جريان حکمت الهي در تشريع » و آن هم مبتنيبر نظريۀ «جريان حق در هستي» و آن هم مبتنيبر نظريۀ «مساوقت حق با صرف الوجود» (يا هـر تقريـر ديگـري در تعريـف ِ وجودشناسانۀ حق ) است .
Qum: Mūʾassisa Dāyrah al-Maʿārif-i Fiqh-i Islāmī.