Abstract:
تأمل ژرف در روایت معرفت نفس و بررسی روایاتی که به گونهای راه شناخت نفس را پیش روی سالک میگذارند، این نکته را ضروری میسازد که چنین طریقی برای معرفت پروردگار از دیگر براهینی که در روایات ذکر شده است و یا فیلسوفان و متکلمان بدان پرداختهاند، متمایز است.نزدیکی و در دسترس بودن، یکی بودن راه و راهرو و از همه مهمتر حضوری و شهودی بودن این طریق خداشناسی، سالک را از مقام علم به عین میرساند و برخلاف برخی راههای دیگر که سالک را با مفاهیم و تصورات مشوب میسازند، او را به لقا، دریافت و حاضر شدن در محضر حق نایل میسازد. از سوی دیگر، این طریق، انسان را به تلاش و تزکیه فرا میخواند تا بتواند از رهگذر خودشناسی که با تزکیه نفس همراه است، راه معبود را طی کند.در این راستا، بررسی روایات معرفت نفس، تقریرها و تبیینهای دانشمندان مسلمان و رویکردهای متفاوت آنها میتواند ما را در دستیابی به نظریه مذکور مدد رساند که به تفصیل اشاره خواهد شد.
Machine summary:
"پیامبر اکرم(ص) در حدیث مشهور خود فرمودهاند: «من عرف نفسه (فقد) عرف ربه؛ هر کس خود را شناخت، خدای خود را شناخته است»؛ (مجلسی، 1403: 2، 32) در این کلام، نفس انسان به عنوان راه و دلیلی برای شناخت پروردگار معرفی شده که انسان سالک را به طی کردن این مسیر و نیل به معرفت پروردگار تشویق کرده است.
روایات که به منزله شرح آیات الاهی هستند، جایگاهی مهم برای نفس و معرفت آن معرفی کردهاند و این اهمیت بدان سبب است که نفس، خود مسیری در جهت معرفت پروردگار است، که نتیجهاش حاصل کار ذهن و مشوب به مفهوم و استدلال نیست، بلکه راهی است که معلوم را نزد عالم، حاضر و او را از مقام علم به ساحت عین رهنمون میسازد.
(ابنعربی، 1370: 92 و 215) در جواب این برداشت و رهیافت امتناعی از روایت مذکور، توجیهاتی ذکر گردیده است که به آنها میپردازیم: 3ـ1ـ در درجه اول، قرآن با صراحت کامل انسان را به تأمل و مطالعه کتاب نفس، تشویق نموده است و در اصل میتوان گفت این روایت، عکس نقیض آیه شریفه «نسوالله فأنسهم انفسهم» میباشد، البته نه عکس نقیض صریح؛ توضیح اینکه قرآن میگوید از کسانی نباشید که خدا را فراموش کردهاند و خدا نیز تدبیر حال خویش را از یاد آنان برده است، زیرا عکس نقیض «من عرف نفسه فقد عرف ربه» این است که «من لم یعرف ربه، لم یعرف نفسه؛ کسی که خدا را فراموش کرد و نشناخت، خود را فراموش میکند و نمیشناسد»، بنابراین آیه «نسوالله فأنسهم انفسهم» به منزله عکس نقیض حدیث پیشگفته است."